1.

Vend e pavend, herë me leje e shumëherë më shpesh pa të, me plan – pa plan.

Ndërtimet kanë pasur ndikim të madh përcjellës në Kosovë: punësimin e mijëra zanatlinjve të ndryshëm, por edhe të punëtorëve të krahut që kanë fituar kafshatën e familjes së tyre ndershëm dhe me djersë, shpesh në rrezik jete dhe pa siguri bazike në punë.

Arkitektët, ndërtimtarët, zdrukthëtarët, izoluesit, molerët – të gjithë ata artizanë që shtrojnë pllaka, ngjisin dyer e dritare, shtinë ujin, rrymën, kanalizimin, sistemet e klimatizimit, ata që dekorojnë, të gjithë që transportojnë material, por edhe që e shesin ose prodhojnë, krejt ata – nga dozat e injorancave tona kolektive, nuk kemi denjuar as t’i emërtojmë si duhet. Ata janë themeli i ekonomisë së një vendi.

Kur puna bie, efekti në shoqëri dhe ekonomi është dramatik. Nga të gjitha familjet e tyre, për të cilat, në shumicën e kohës, ata janë shtylla të mirëqenies, por edhe te të gjitha ekonomitë tjera lokale: nga dyqani i lagjes, te kafeneja, byrektorja, gjellëtorja, deri te të gjitha ndërmarrjet tregtare që janë në lidhje direkte ose indirekte. Shpeshherë as që mendohet për punëtorët dhe familjarët e tyre.

Mund të tingëllojë që kjo prek vetëm një strukturë e cila është e padukshme për qytetarin mondan, por efekti shpejt shkon edhe te bankat dhe punëtorët e tyre, institucionet strukturore dhe vet qeveria.

Menjëherë kuptohet kur ndërtimtaria hyn në krizë.

2.

Para pak ditësh, Kryeministri Kurti ia tërhoqi vërejtjen kabinetit të tij: “Koha për t’i përmbushur zotimet tona po pakohet”. Shumë nga ato zotime që përkojnë pikërisht me të përditshmen dhe realen nuk kanë filluar fare.

Pas shpërndarjes së banesave kolektive para 35 e kusur viteve, problemi i banimit ishte tejkaluar për një gjeneratë. Sot, as në Agjencinë e Statistikave banimi nuk merret parasysh në kalkulimin e kostos së jetesës, inflacionit, e me radhë. Megjithëse teorikisht ishte pjesë e zotimeve parazgjedhore të Lëvizjes Vetëvendosje, asnjë vendim nuk është marrë në këtë drejtim nga ministria përkatëse gjatë kësaj periudhe.

Është e debatueshme nëse shteti, ose ndonjë kompani publike banesore, duhet të ndërtojë dhe të administrojë banesa të përballueshme. Shpesh, barra nuk e vlen qiranë. Por, ka forma të incentivave fiskale dhe subvencioneve të tjera për personat dhe kompanitë private që do të mund ta zgjidhnin këtë problem.

Në Francë, për shembull, incentivat fiskale financojnë deri në 30% të një banese të re nëse ajo do të lëshohet me qira të caktuar të përballueshme për një periudhë 9-12 vjeçare. Vlera e qirasë caktohet sipas zonave (ngjashëm me zonat fiskale), ndërsa është e kufizuar në zonat ku ka kërkesa më të mëdha për banim. Kjo ka ndikuar që një pjesë e madhe e ndërtimit të ri banesor të bëhet përmes këtyre skemave. Sektori i ndërtimit lulëzon, ka banesa me qira të përballueshme për nevojtarët, qytetet mbeten të diversifikuara dhe janë zvogëluar getot urbane.

Nëse banimi i përballueshëm bëhet direkt nga qeveria, edhe pse po duket që nuk e ka vërtet ndërmend, krijimi i blloqeve të koncentruara banesore sociale shumë shpejt do të shndërrohet në një problem tjetër, vështirë të menaxhueshëm. Shpjegimi i arsyeve nuk është i lehtë, por përvojat e vendeve tjera me këtë koncentrim të banimit social kanë qenë të hidhura dhe shpesh janë transformuar në burim të problemeve tjera.

Partneriteti me sektorin privat mundëson që, p.sh., dikush me këtë skemë të blejë banesë në secilën nga ndërtesat ku ende ka banesa të reja në shitje, duke e bërë kështu një miks të duhur social. Për më tepër, kontributi prej 30% është shumë më i ulët sesa shuma e plotë që do të duhej të paguhej nëse gjithçka do të ishte nën menaxhimin shtetëror, duke përfshirë këtu mirëmbajtjen dhe administratën.

3.

Banimi i përballueshëm, kushtet e punës, pagat e dinjitetshme, por para-së-gjithash: humbja e vendit të punës, janë arsyet që mund të shtyjnë dikë që të marrë rrugë dhe të gjejë një vend pune në një shtet tjetër. Diku tjetër, ku kërkesa për zanatlinj të kategorive të ndryshme është gjithmonë shumë e madhe.

Ditë më parë, Instituti GAP publikoi një analizë ku tregoi që niveli i shitblerjeve të patundshmërive ka rënë dukshëm me vitin paraprak. Kjo gjendje nuk duhet të kalohet pa një debat më të thellë profesional dhe pa ndërmarrje të masave të nevojshme për ta mbajtur vazhdueshmërinë e punës në sektorin e ndërtimit.

Mundësisht, edhe me përmbushjen e zotimit ndaj familjeve të reja për banimin e përballueshëm.

Shkruar nga opinionisti Gazmend Demolli.  /Media Ndërtimi

Si profesionistë të mjedisit të ndërtuar dhe si arkitektë, a jemi të vetëdijshëm se po rëndojmë ndryshimet klimatike për shkak të mënyrës se si projektojmë dhe ndërtojmë? Në të gjithë botën, shumica e praktikave të arkitekturës vazhdojnë të kënaqen me imazhet ekstravagante që mund të realizohen vetëm duke përdorur materiale të industrializuara që lëshojnë karbon.

Nëse arkitektët nuk fillojnë të mendojnë për demokratizimin dhe dekarbonizimin e arkitekturës, rezultati përfundimtar do të mbetet ndërtimi i egos sonë në shërbim të entiteteve të privilegjuara – edhe kur shumë prej nesh mund të jenë të vetëdijshëm për dëmin e shkaktuar në planet nga krijimtaria jonë e pafrenuar.

Unë po bëj thirrje që të mbizotërojë mendje e shëndoshë

A nuk është koha që arkitektët, të konsideruar ndër profesionistët më të ndjeshëm ndaj mjedisit, të bëhen aktivistë të eko-etikës? Në vend që të përpiqemi të përmbushim dëshirat e të pasurve, a nuk duhet t’i sensibilizojmë klientët tanë për nevojat e ekosistemit të tokës që sot ka nevojë për kujdes kritik për mbijetesën e tij?

Kam pasur avantazhin të ndërgjegjësohem për ashpërsinë e situatës disa vite më parë, pasi vendi im, Pakistani, është ndër pesë vendet më të cenueshme. Ajo ka vuajtur nga fatkeqësitë e shpeshta gjatë dekadave të fundit. Vetëm vitin e kaluar ne vuajtëm nga përmbytjet më shkatërruese që zhvendosën 33 milionë njerëz – më shumë se e gjithë popullsia e Australisë dhe gjysma e popullsisë së MB.

Por atëherë a është e drejtë që Veriu Global të vazhdojë të kënaqet me eko-fanatizmin dhe ndërmarrjet me sasi të lartë të karbonit, ndërkohë që vende të tilla si Pakistani, përgjegjëse për vetëm 1 për qind të emetimeve globale të gazrave serrë vazhdojnë të durojnë peshën kryesore të ndryshimeve klimatike?

Unë nuk po përpiqem të bëj një rast për dëmshpërblime për humbjet e pësuar nga shtetet e vijës së parë të ndryshimit të klimës. As nuk dëshiroj të kërkoj pagesa nga emetuesit e lartë përgjegjës për nivele të paqëndrueshme të emetimeve. Sipas mendimit tim, kërkesa të tilla mbartin miratimin e heshtur të propozimeve joetike të propozuara nga vendet eko-kënaqëse për të qetësuar vendet me mungesë burimesh në Jugun Global.

Përkundrazi, unë po bëj thirrje që të mbizotërojë mendje e shëndoshë në mënyrë që ne të heqim dorë nga dëshira për të shfrytëzuar planetin për të mirën e një grushti individësh dhe kombesh të nxitur nga stilet e jetesës që duan konsum. Është koha që të gjithë ne të ndërgjegjësohemi për gravitetin e situatës.

Sot, është Pakistani ku një e treta e vendit po kalon ciklin e mjerimit, urisë dhe sëmundjeve, por nesër mund të jenë shumë vende të tjera që deri tani i kanë shpëtuar ndikimit të rëndë. Kur vizitoj vende të tilla si Britania e Madhe dhe SHBA, jam i mahnitur nga sa shumë qytete po vuajnë tani nga ishujt e nxehtësisë urbane dhe përmbytjet urbane.

Janë profesionistë të tillë si ne që mbajnë përgjegjësinë

Është koha për të punuar në formimin e një rendi të ri botëror, ku komoditeti për disa nuk duhet të ndikojë më mbi përfitimet për shumicën. Sidomos në rrethanat aktuale, ku qendrat urbane që lëshojnë 65-70 për qind të gazeve serrë duhet të shpëtohen nga shndërrimi në terrene beteje për ngrohjen globale.

Ka alternativa në dispozicion për ne. Siç e dimë, shumë ekspertë në mbarë botën po mbështesin krijimin e eko-qyteteve, eko-urbanizmit, qyteteve sfungjer, de-rritjes, dizajnit të tranzicionit dhe parimeve të ekonomisë rrethore, duke përfshirë ripërdorimin e të gjitha ndërtesave, madje edhe ndërtesat bashkëkohore. Dihet mirë se 40 për qind e emetimeve janë për shkak të përdorimit të materialeve industriale dhe metodologjive aktuale të ndërtimit.

Janë profesionistë si ne, ata që mbajnë përgjegjësinë për të siguruar uljen e gjurmës së karbonit në gjithçka që ne projektojmë. Është e qartë se kufizimi i përdorimit të çimentos dhe çelikut dhe produkteve të tjera të industrializuara do të na ndihmojë të arrijmë atë shifër të pakapshme të rritjes prej 1.5 gradë Celsius në vit, të cilës i bëjnë jehonë Konferencave të ndryshme të asambleve të Palëve që nga Marrëveshja historike e Parisit në 2015.

Jam optimist se do të jemi në gjendje të rikrijojmë eko-mjedise humaniste

Duke adoptuar parimet e mësipërme të thjeshta dhe opsionet e teknologjisë së ulët dhe me ndikim të ulët, shumë qendra urbane të botës do të ishin në gjendje të zbusnin ndikimin e ndryshimeve klimatike dhe do të bëheshin sërish të jetueshme.

Mbani mend: qytetet janë për njerëzit dhe jo për makinat, as autostradat e gjera apo strukturat imponuese që minojnë shkallën njerëzore dhe pengojnë ndërveprimin njerëzor. Duke i shndërruar rrugët në eko-rrugë të zgjuara për klimën, jam optimist se do të jemi në gjendje të rikrijojmë mjedise eko-humaniste që të kujtojnë komunitetin që jeton në qytetet mesjetare të Pakistanit dhe Evropës.

Opinion nga Yasmeen Lari, e cila  është themeluesi i Fondacionit Heritage të Pakistanit. Ajo ishte arkitektja e parë femër e Pakistanit dhe fituesja e Medaljes së Artë Mbretërore RIBA 2023.

Fotografia është nga UNICEF/Bashir.   /Media Ndërtimi

Profesionet e ‘lakmisë’ kërkojnë më shumë kohë mbi atë që mund të pritej përndryshe dhe kontribuojnë drejt hendekut të pagave gjinore.

Punët e pangopura janë ato që mund të paguajnë mirë, por kërkojnë shumë; shumë orë, shumë fleksibilitet dhe një sasi e tepërt e asaj që Goldin e quan “besnikëri ekskluzive dhe e pandarë”.

Premisa e Goldin është se punët e pangopura, të cilat përfshijnë prindërimin, janë pjesërisht fajtore për hendekun gjinor të pagave dhe për mospërputhjen e pagave gjinore midis nënave dhe jo nënave.

Arkitektura është një profesion që kërkon pasion, qëllim dhe përkushtim, dhe njerëzit që tashmë kanë përparuar në rangjet arkitekturore mund të argumentojnë se është e pamundur të përmbushen kërkesat e punës pa sakrifica. Pra, a është arkitektura një punë e pangopur?

Sigurisht që kam hasur në praktika ku është normale që njerëzit të marrin dhe të dërgojnë email kur janë me pushime. A do të llogaritet kjo? Unë gjithashtu kam trajnuar individë brenda praktikave ku priten orë të gjata dhe ndjekja e ngjarjeve të rrjeteve në mbrëmje shihet si pjesë e punës. A është kjo “lakmi”, apo është thjesht si janë gjërat?

Mund të jetë se kështu kanë qenë gjërat, sepse treguesit janë se disa gjëra kanë ndryshuar, pas pandemisë. Ka shenja që njerëzit kanë më pak gjasa të durojnë punën për një shef të babëzitur ose një organizatë të babëzitur, dhe kështu punëdhënësit do të duhet të gjejnë mënyra për t’u përshtatur me këtë.

Siç më tha një drejtues praktike kohët e fundit “Është sikur gjithçka është kthyer në normalitet, por gjithçka gjithashtu ka ndryshuar”. Ai po fliste jo vetëm për prioritetet e njerëzve që kanë punuar për të për shumë vite, por edhe për pritshmëritë e ndryshme të atyre të sapoardhurve në vendin e punës, disa prej të cilëve përjetuan dy vite ndërprerje të studimit ose punës, gjatë periudhës kritike, herët, vitet e jetës së tyre profesionale.

Deri diku, tregu do të vendosë. Nëse tregu favorizon punëmarrësin dhe jo punëdhënësin, ky i fundit do të hezitojë të vendosë ligjin, për shembull për një numër të caktuar ditësh të detyrueshme në zyrë, edhe nëse mendojnë se kjo sjell përfitimin më të madh për biznesin.

Por kur tregu ndryshon dhe vendet e punës bëhen më konkurruese, lavjerrësi tenton të lëvizë në anën tjetër. Shumë nga fitimet e vogla që punonjësit kanë bërë në lidhje me kohën dhe vendin ku punojnë mund të humbasin, veçanërisht nëse punëdhënësi i tyre ka qenë një adoptues ngurrues dhe jo entuziast i praktikave fleksibël të punës.

Unë sinqerisht besoj se shumica e praktikave me të cilat punoj me vetëdije përpiqen të jenë më pak të babëzitur dhe më të pranueshëm se njerëzit që punojnë për ta janë shumëdimensionale dhe kanë jetë të pasur, krijuese dhe produktive; me ose pa përgjegjësi prindërore; jashtë vendit të punës. Megjithatë, ata luftojnë për të prezantuar mënyra të punës që do të bëjnë më shumë ato që gazetari ekonomik i Financial Times Tim Harford i quan punë “të zëvendësueshme”. Këto janë punë që mund të kryhen nga dikush tjetër, ose nga disa njerëz të ndryshëm, me të njëjtin grup aftësish.

Duhet kohë dhe përpjekje për të krijuar vende pune të zëvendësueshme, argumenton ai. Proceset duhet të standardizohen, duhet të mbahen shënime të shkëlqyera dhe detyrat të caktohen dhe monitorohen duke përdorur një sistem të rrjedhës së punës dhe jo, për shembull, me email.

Duke lexuar këtë, më vjen në mendje se shumë aspekte të arkitekturës janë të zëvendësueshme, por nuk jam i vetëdijshëm se përtej nivelit më të ri të profesionit, nëse fare, sistemet e ngarkesës së punës janë krijuar për ta mundësuar atë. A është kjo sepse ata që mbajnë përgjegjësi për to nuk e kanë prioritizuar atë?

Ose ka të bëjë më shumë me ‘çmimin’ profesional; besimi se ka vetëm një mënyrë për të bërë diçka, dhe nëse përfshihen më shumë njerëz, kjo rrit shanset e devijimit nga kjo? Ndoshta kjo është edhe sepse delegimi dhe fuqizimi i të tjerëve është diçka për të cilën shumë njerëz të moshuar nuk janë shumë të mirë, prandaj është më e leverdishme ta kryeni vetë një detyrë?

Nuk e di përgjigjen, por mendoj se këto janë pyetje që duhen bërë më shpesh. Arkitektura ka një nga boshllëqet më të mëdha të pagave në industrinë e shërbimeve profesionale dhe kjo duket se po rritet. Një fokus i madh në punët e zëvendësueshme nuk do ta largojë këtë, por mund të ndihmojë.

Opinion nga Louise Rodgers, e cila është  një trajnere personale dhe biznesi, ajo bashkë-krijoi dhe bashkë-prodhon Step Up, një program zhvillimi lidershipi për konsulentët e mjedisit të ndërtuar./Media Ndërtimi