Më 19 janar 2022 qëlloi të isha në Tiranë, kur qyteti shqyhej në një tjetër cep, afër lumit. Zona e njohur si “5 Maji” e ka marrë emrin nga rruga kryesore që të çon në atë zonë, e cila fillon nga kryqëzimi tek Medreseja e vazhdon deri tek lumi i Tiranës.

Gjatë gjithë gjatësisë së rrugës kalohet nëpër segmente me karakter të ndryshëm urbaniteti. Segmenti nga Medreseja në të teposhtë deri tek “Unaza” është rrugë dedikuar kryesisht tregtisë së mallrave të përdorur apo të lirë. Në Unazë, tregtia bëhet akoma më e zhurmshme dhe dinamike pasi aty ndodhet ai që njihet si “Tregu i Medresesë”. Përballë tij ka pallate të ulëta me tulla silikate, ku katet përdhe akomodojnë dyqane të vogla ku gjen gjëra nga më të ndryshmet.

Duke vazhduar në rrugën “5 Maji” në mbarim të tregut është një zonë në ndërtim e sipër, sigurisht me të njëjtën tipologji pallatifikimi shumëkatëshe me dyqane në katin e parë e zyra në të dytin, model ky që përsëritet në çdo cep të qytetit pavarësisht nevojës për to apo kontekstit ku vendosen. Në vazhdimësi të rrugës hasen disa objekte ish-magazina dhe më pas fillojnë të shfaqen shtëpi dy-tre katëshe tipike të ndërtuara nga vetë njerëzit me t’u zhvendosur në Tiranë gjatë lëvizjeve demografike që pasuan rënien e regjimit komunist.

Iu bashkova aktivistëve të grupit të formuar rishtas të quajtur “E drejta mbi Qytetin”, aktiviteti i të cilëve gërsheton disiplina të shkencave sociale, politike, ekonomike si dhe urbanistikës. Kisha qenë dhe herë tjetër në zonë me ta, në një nga takimet e përditshme që banorët e zonës zhvillonin për të diskutuar situatën e tyre.

Atë ditë ishte ndryshe. Kamionë të ngarkuar me divane, dollape me pasqyra, dyshekë, frigoriferë e televizorë qarkullonin nëpër rrugët e zonës së “5 Majit”, së bashku me ndonjë banor të trishtuar të hipur mbi to. Ndërkohë që kamionët kalonin në rrugën kryesore, buldozerët kafshonin copëza shtëpish. Policë përlesheshin me një grua me veshje mirditore, e cila kërkonte me insistim “teshat e vdekjes” që i kishin ngelur brenda në shtëpinë që po ia shembnin.

Ishte nanë Liza që nga ky moment e njohu gjithë Shqipëria. Ia kishin nxjerrë gjithë zorrët e shtëpisë përjashtë nanë Lizës e ajo turfullonte e shqetësuar duke mallkuar ata që ia kishin bërë këtë qamet që po i shihnin sytë. Kujtonte burrin që para se të ikte në botën tjetër i kishte lënë për bukuri, të qetë e në punë të veta, në shtëpinë që e kishin bërë të gjithë bashkë me mund e me djersë, me kontribut të gjithë pjesëtarëve të familjes, fëmijëve, grave, burrave, por edhe përtej, edhe komshinjve që janë gjetur afër njëri-tjetrin gjatë ndërtimit.

I thuhej nanës Lizë që kjo po bëhej në emër të progresit të qytetit, por ajo nuk mund ta besonte se progresi ishte fjalë e mirë, me kaq shumë dhunë brenda.

Nuk është e panjohur për shqiptarët në Shqipëri shprehja “me të ra plani”, që nënkupton fatin e keq që gjurma e një infrastrukture në qytet, kryesisht rrugë, të kalojë nga shtëpia jote. Kur të bie plani do i dorëzohesh fatit. Një gjë e ngjashme iu thuhej, “do strehoheshin të pa strehët e tërmetit, por jo vetëm, edhe apartamente për shitje”. Por si u komunikohej kjo banorëve?

Ata tregonin për mesazhe e kërcënime që i kishin paraprirë kësaj dite e për gjithë tensionin që kishin kaluar para se kjo të ndodhte. Letër marrëveshjeje premtimi iu ishte dhënë në dorë për ta nënshkruar, por jo kur e ku do merrnin apartamentin, as sa të madh, as nga do e shihnin diellin, në cilin kat, që të paktën të mund ta imagjinonin jetën e re që po u imponohej e të ngushëlloheshin disi.

I THUHEJ NANËS LIZË QË KJO PO BËHEJ NË EMËR TË PROGRESIT TË QYTETIT, POR AJO NUK MUND TA BESONTE SE PROGRESI ISHTE FJALË E MIRË, ME KAQ SHUMË DHUNË BRENDA.

Nuk e dinte nanë Liza ku do e merrnin shtëpinë komshinjtë e saj të mirë, me të cilët  prej vitesh kishin ndarë gëzime e halle, Nuk kishte pranuar të nënshkruante asgjë, e sot i ishin futur në shtëpi dhjetra policë dhe e kishin nxjerrë duke e ngritur në ajër për krahësh. Buldozeri e kishte shqyer murin ku dukej kuzhina në kat të tretë. Nuk kishte shumë kohë që më në fund e kishin bërë kuzhinën pas shumë vitesh gatimi në një furnellë të sajuar nga halli. Kur buldozeri i binte shkallës së betonit, gjithë dheu tundej.

Po e shihja këtë skenë afër një mikeshës time gazetare që e kam njohur në aksionet e Kolektivit Feminist. Afër nesh ishte Mara, një grua që rrinte e shihte e heshtur gjithë skenën, por dukej që nga brenda ziente. “Na e kanë vënë kryqin”, më tha. “Do na prishin edhe shtëpinë tonë. Kemi kursimet e gjithë jetës, kemi rritur fëmijët aty në atë shtëpi. Sot rrimë në një dhomë poshtë, po i kemi hequr vetë gjithë dritaret e dyert që të shpëtojmë çfarë të mundemi”. E pyetur nëse donte të fliste para mikrofonit ajo tha që donte shumë të tregonte si e kishin ndërtuar atë shtëpi me aq shumë halle, por i shoqi nuk e kishte me qejf që ajo të fliste me gazetarët, arsyeja përse këtu nuk përdoret emri i saj i vërtetë.

E kuptoja presionin e vazhdueshëm për ta heshtur si grua, të mbytjes së një shpërthimi të natyrshëm, të nervit, ngritjes së zërit, nxjerrjes së dufit, atë që tradita e lexon si sfidim të maskulinitetit, atë që psikanaliza frojdiane e kategorizon si histeri femërore. Një aleancë e frikshme për ta ndrydhur atë. E projektuar kulturalisht që kur lind si krijesë shtëpiake, të cilës trupi dhe mendimet i censurohen, çdo dalje përtej kornizës së sjelljes së gruas së butë shihet si anomali.

Kur e pyeta Marën se çfarë ishte shtëpia për të, ajo m’u përgjigj se ishte “gjithçka”. I kujtoheshin fjalët e gjyshes kur po e përcillte nuse: “Shtëpia është e gruas, tregon sa e mirë e punëtore je. Eh, sa vrima ka muri, aq halle ka burri. Nuk është e lehtë, duhet të mbyllësh gojën e t’i bësh vend vetes moj bijë”!

E kishte larë e fërkuar fort atë dysheme. Ajo tregonte si i kishte të freskëta në mendje motivet floreale e më rombe të tapetave e rrugicave që aq shumë rëndonin të shkretat kur i shkundte me gjithë forcën e i varte të ajroseshin në parvazin e verandës. Nuk ishte lodhur duke u kërkuar fëmijëve të hiqnin këpucët kur mbërrinin te dera e futeshin ashtu turra vrap. “Vajzat më ndryshe, ato i heqin këpucët, se ato janë vajza. Djemtë janë harrakate, s’ke ç’u bën, janë djem”, i qante të njëjtin hall komshia tek shtëpia përballë.

Letrat, pronësia, legalizimi, të gjitha – diskutime burrash. Nuk ishte marrë me atë punë ndonjëherë, nuk kishte kohë. Duhet të sigurohej që dyshemeja të ishte e larë, tapetat të ishin të shkundur, batanijet të ishin të shtruara, ushqimi të ishte në tavolinë. Sa shumë ishin gëzuar të gjithë për certifikatën e legalizimit të pronësisë që e kishin marrë më në fund pas gati njëzet vitesh pritje në prag të zgjedhjeve të fundit. Nuk e kishin kuptuar asnjëherë se si disa nga komshitë e kishin marrë më shpejt e disa nuk e morrën dot kurrë deri sot që buldozerët ju kishin ardhur në derë.

Ky artikull është prodhuar me mbështetjen financiare të “Trusti Ballkanik për Demokracinë“, projekt i Fondit Gjerman Marshall të Shteteve të Bashkuara dhe Ministrisë së Punëve të Jashtme të Norvegjisë. Opinionet e shprehura në këtë artikull nuk paraqesin domosdoshmërisht ato të Ministrisë së Punëve të Jashtme të Norvegjisë,Trustit Ballkanik për Demokraci, Fondit Gjerman Marshall të Shteteve të Bashkuara, apo partnerëve.

Artikulli i shkruar nga Dorina Pllumbi dhe i publikuar në Kosovotwopointzero.com.