Gjatë tre muajve të fundit, koronavirusi është përhapur në më shumë se 100 vende dhe ka marrë më shumë se 3,800 jetë njerëzish. Gjithashtu ka zhytur shumë industri globale drejtë një paralize,nga fluturimet e anuluara dhe karantinat masive, deri në ndërprerjet në zinxhirët e furnizimit dhe tregjet financiare. Duke lënë mënjanë implikimet serioze shëndetesore qysh nga shpërthimi, kjo epidemi në mënyrë jo të zakonshme ka ngritur debate mbi të ardhmen e vendeve të punës.

Me miliona njerëz në mbarë botën po punojnë nga shtëpia si rezultat i shpërndarjes së virusit,qoftë përmes karantinave apo si masë paraprake mbrojtëse nga kompanitë, pyetja që është ngritur nga tregjet e punës në mbarë botë: A po shohim fillimin e fundit të tipologjisë tradicionale të zyrës?

Që të jemi të qartë, koronavirusi nuk do të shkatërrojë drejtpërdrejt dhe në mënyrë të pakthyeshme konceptin e punës në zyrat tradicionale. Megjithatë, kjo do nxisë përhapjen e një trendi eksperimental global “punë nga shtëpia” në momentin kur gjendja e bizneseve, qyteteve dhe shoqërisë t’i kthehet normalitetit, kjo do shkaktojë një reflektim rreth përfitimeve të punës nga shtëpia, apo së paku një ndryshim tek llojet tradicionale të zyrave. Ky eksperiment dita ditës po merr hovin e ngritjes. Që nga fillimi i shkurtit, miliona punonjës kinezë kanë punuar nga shtëpia, ndërsa Amazon, Facebook, Google dhe Microsoft, u thanë punëtorëve të Seattle që nga muaji mars të nisin këtë shembull pune. Gjatë tërë muajit shkurt, 77 ndërmarrje publike në tregun botëror të aksioneve përmendën termin “punë nga shtëpia”, si transkriptim shifrash: nga pesë muajt e kaluar, një numër dukshëm më i madhe se rekordi i kaluar për 11 mujorin e vitit 2018, transmeton Ndërtimi.info

Kjo nxitje e shkaktuar nga korona virusi tek punonjësit kishte një gjenezë të hershme. Përkrahësit e termit “puno nga shtëpia” në Shtetet e Bashkuara janë ngritur për 173% që nga 2005-ta, tani kjo shifër sillet në 4,7 milion punonjës ose 3,4% të fuqisë punëtore. Ndërkohë, 5%e  të punësuarve në Bashkimin Europian punojnë nga shtëpia që nga viti 2017,  po t’a kthejmë në përqindje lexohet kështu: në Hollandë (13,7%), Luksemburg (12,7%) dhe Finlandë (12,3%).

Interesimi për punën nga distanca nuk është i pabazuar, kjo ju mundëson kompanive që të punësojnë kuadër të kualifikuar pa njohur kufinjët gjeografikë, ndërsa shmangin shpenzimet kryesore në lidhje me objektin dhe furnizimet e zyrave. Një studim i Stanford me 250 njerëz në vitin 2017 tregoi se puna nga shtëpia gjithashtu rrit produktivitetin e punonjësve me 13,5% dhe përmirëson kënaqësinë në punë. Nga këndvështrimi i punonjësve, avantazhet janë të dukshme: kursimi në kohë, energji dhe para, një atmosferë më e qetë dhe më produktive. Ideja ka marrë hovin botëror tashmë, bazuar në statistikat e Global Workplace Analytics, 80% deri në 90% e forcës punëtore në ShBA kanë deklaruar se do të donin të punonin nga shtëpia të paktën part-time.

E njëta organizatë vlerëson se ideja e punonjësve për punën me kohë të pjesshme nga shtëpia do i kursente Shteteve të Bashkuara 700 biliardë dollarë në relacionin biznese dhe të punësuar, kurse mbrojtja nga efekti serë do të kishte ngritje pozitive, ngase do eleminohej trafiku qarkullues në New York.

Këto ndryshime në qëndrime dhe zakone duhet të jenë me interes të madh për arkitektët dhe projektuesit. Në këto sfera jemi vetë dëshmitar se sa është bërë i mundur shkëmbimi i njohurive, informacioneve dhe modelve dixhitale me kolegët  brenda vendit dhe në gjithë botën, qoftë me anë të modeleve BIM, kanaleve Slack ose serverëve të ndryshëm. Këto modele të reja të punës do të çojnë në mënyrë të pashmangshme në një evolucion në projektimin e hapësirave të zyrave, apo thënë ndryshe hapësirave alternative për të punuar.

Derisa tipi tradicional i zyrave padyshim që nuk do zhduket, arkitektura e brendshme do  të ndikohet dukshëm nga trendi i punës në distancë. Sipas disa matjeve, 40% e hapësirës së zyreve kushtuar tavolinave të punës ngelet e papërdorur për ditë të caktuara. Në një të ardhme kur punëtorët do të kalojnë 50% të javës së tyre duke punuar në distancë, modelimi i brendshëm i zyrave do të bëhet gjithnjë e më fleksibël, ndërsa të tjerët do të përshtaten në tonet e stilit resident  për të krijuar një “shtëpi larg shtëpisë”.

Largimi i mëtutjeshëm nga tipologjia tradicionale e zyrës është koncepti i bashkëpunimit. Një nga kompanitë më të mëdha që shquhet për bashkëpunim është WeWork-  e themeluar në vitin 2010- e cila gjatë viteve të fundit ka shfaqur interes jo vetëm për vendet e punës por edhe një dizajnin e brendshëm dhe organizimin urban. Këto impulse u fuqizuan në maj të vitit 2018, kur Bjarke Ingels filloi punën si arkitekt i ri në WeWork. Muaj më vonë, arkitekti meksikan Michel Rojkind  u shpall nënkryetar i lartë i zyrës së arkitekturës. Lidhja e punës mund të dëshmojë kompromisin më efektiv midis punës tradicionale dhe asaj nga distanca: ku zyrat komunale ju mundësojn punonjësve të zhvillojnë aktivitetet në mënyrë efektive me kolegët nga e gjithë bota, por pa ndjerë izolimin fizik dhe vetminë që shpesh theksohet si pengesë kryesore e punës në distancë.

Përndryshe, shkalla gjithnjë e në rritje e ndryshimit teknologjik që ne shohim pothuajse në të gjitha industritë kryesore mund të kërkojë një ri-imagjinim total të mënyrës se si ne punojmë dhe jetojmë me njëri-tjetrin. Arkitektët mund të thirren për të hartuar një tipologji të re, por jo të realizuar ende të hapësirës që bashkon dixhitalen dhe fiziken, lokalen dhe globalen, duke punuar dhe jetuar, duke lënë konceptin e dhjetëra ose qindra punonjësve që mblidhen në një ndërtesë të vetmë për 8 orë në ditë si një koncept të së kaluarës.

Kjo në vetvete çon në pyetjen se çfarë ndodh me tipologjitë ekzistuese të zyrave. A mund të shndërrohen këto hapësira të mëparshme pune, shpesh të pajisura me MEP dhe pajisje shërbimi, në mënyra të reja të jetesës apo prodhimit në zemër të qyteteve?

Jemi dëshmitarë të ndryshimeve rrënjësore në tipologjinë e zyrave të mëparshme. Zyrat me plan të hapur u shfaqën për herë të parë në vitet ’40, dhe gjithsesi përbëjnë 70% të modelimit të vendit të punës. Pasi karakteristika kryesore e teknologjisë së viteve ’90, plani i hapur tani është një zgjedhje shumë e diskutueshme e dizajnit, duke vënë në pikëpyetje efektet e tij në shëndetin mendor, produktivitetin, dhe ngarkesat klimatike. Ndërkohë, rritja e gjigandëve të ekonomisë së koncerteve në  fund të vitit 2000 solli një hapësirë të re pune që bashkoi haptazi punën dhe argëtimin, ku zyrat u bënë një simbol i shpirtit rinor dhe spontanitetit të një kompanie.

Nëse këto tendenca vazhdojnë, revolucioni tjetër arkitektonik në dizajnimin e zyrave mund të shihet si largim masiv i punonjësve nga vendi i tyre tradicional i punës, qoftë përmes automatizimit ose siç e diskutuam deri tash, punës nga distanca. Ky kalim nga puna grupore në distancë,dhe trajektoret arkitektonike na lënë të kuptojmë se gjeneza e idesë së transformimit të hapësirave së jetesës dhe zyrave ekzistonte shumë përpara se pandemia aktuale koronavirus t’a vinte në pah në vetëdijen publike. Thënë ndryshe, ironia e këtij eksperimenti global të detyruar “punë nga shtëpia” mund të jetë një katalizator për një marrëdhënië më të shëndetshme në të ardhmen midis nesh dhe vendit të punës.