Përfaqësuesja e Pavijonit të Kosovës, Poliksen Qorri-Dragaj, ka shpjeguar për gazetaren Serra Utkum Ikiz të “Parametric Architecture” detaje nga vepra që do të prezantohet në Bienalen e Arkitekturës në Venedik.

Pavijoni i Kosovës eksploron konceptin e translokalitetit, i cili përfaqëson një model jete ku individët jetojnë në shumë vende në të njëjtën kohë dhe mbajnë lidhjet ndërmjet tokës së tyre pritëse dhe atdheut.

Ekspozita në Arsenale, Venecia, synon të provokojë një kuptim më të thellë të migrimit dhe translokalitetit, duke inkurajuar dialogun dhe reflektimin mbi përvojat e individëve që jetojnë në shumë vende njëkohësisht.

Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit e Republikës së Kosovës, së bashku me ekspozuesit Poliksen Qorri – Dragaj dhe Hamdi Qorri, ftojnë vizitorët të eksplorojnë pavijonin dhe të angazhohen me konceptin e lokalitetit transcendent.

Çfarë ju motivoi të fokusoheni në konceptin e lokalitetit transcendent në Pavijonin e Kosovës, dhe si lidhet ky koncept me temën më të gjerë të Ekspozitës Ndërkombëtare të Arkitekturës?

Poliksen Qorri-Dragaj: Në dekadat e fundit, shoqëria kosovare mund të shikojë prapa një histori të migrimit që e ka dhënë formë jashtëzakonisht të madhe. Përveç migrimit për motive punësimi në vitet 1960 dhe 1970, migrimi i lidhur me luftën në rrjedhën e shpërbërjes së ish-Jugosllavisë shënoi një kthesë të madhe për njerëzit – në vitin 1999, deri në 90% e popullsisë kosovare po ikte. Kjo e bën të qartë se në thelb çdo kosovar ka një lidhje të drejtpërdrejtë ose të tërthortë me migrimin. Duhet theksuar se personat që duhet të ikin për shkak të luftës nuk e marrin vullnetarisht këtë vendim migrimi – ai diktohet nga rrethanat e jashtme dhe është i detyruar.

Kështu ishte edhe në Kosovën e viteve 1990: popullatës kryesisht shqipfolëse iu hoq identiteti kulturor, u përjashtua nga institucionet politike dhe gjuha shqipe u ndalua zyrtarisht në shkolla dhe universitete. Nga fundi i viteve 1990, raprezaljet ishin rritur në mënyrë të vazhdueshme dhe çuan në luftë. Refugjatët përjetuan kështu një ndjenjë pafuqie: represionet e përjetuara në Kosovë, ikja e luftës dhe çrrënjosjet e detyruara gjeografike shoqëruese u mprehën në maksimum. Në këtë gjendje shumë të cenueshme, njerëzit kërkuan një strehë dhe strehë të brendshme, të cilën ne e barazojmë me lokalitetin transcendent si një vend kujtimi, malli, melankolie – një vend midis të tashmes dhe të braktisurit më parë. Lokaliteti transcendent është shumë individual dhe i perceptuar subjektivisht. Ai përbëhet nga kujtime, dëshira dhe dëshira që lidhen me vendin e origjinës, por në të njëjtën kohë, formohet nga përvoja të reja në vendin e mbërritjes.

Koncepti i lokalitetit transcendent si një vend midis perceptimit imanent dhe transcendent gjendet si motiv në shumë vepra artistike apo letrare. Kjo referencë mund të gjendet gjithashtu në deklaratën e Lesley Lokko për titullin e këtij viti të Ekspozitës së 18-të Ndërkombëtare të Arkitekturës, – Laboratori i së Ardhmes. Du Bois dhe Fenon paraqiten në lidhje me ‘vetëdijen e dyfishtë’ dhe konfliktin e brendshëm të të gjitha grupeve të varura ose të kolonizuara. Koncepti ynë merr idenë dhe e vë fokusin në konfliktin e brendshëm të refugjatëve. Ai shërben si një pikënisje për trajtimin e implikimeve hapësinore të përvojave të migrimit.

Si kontribuon ekspozita në biseda më të gjera rreth migrimit, zhvendosjes dhe zhvillimit urban, dhe çfarë ndikimi shpresoni se do të ketë në këto diskutime? Si mund të zbatohen mësimet dhe njohuritë nga Pavijoni i Kosovës në kontekste dhe rajone të tjera, dhe çfarë ndikimi shpresoni se do të kenë në të ardhmen e arkitekturës dhe dizajnit?

Poliksen: Ne përdorim konceptin e lokalitetit transcendent për një ndryshim të perspektivës në debatin mbi migracionin: ikja si një goditje individuale e fatit dhe një luftë e brendshme midis një këtu dhe atje që mund të zgjasë për një kohë shumë të gjatë. Ne vazhdojmë ta ndjekim këtë ndryshim të perspektivës dhe trajtojmë fenomenin e kthimit dhe translokalitetit – shumë prej migrantëve kthehen vullnetarisht në atdheun e tyre pas një lufte ose konflikti. Megjithatë, shumë prej migrantëve mbeten gjithashtu në vendin pritës, në shtëpinë e tyre të dytë, dhe formojnë diasporën. Marrëdhënia me vendlindjen është ende shumë e rëndësishme për diasporën, prandaj është e pranishme në disa vende.

Debati i planifikimit shpesh dominohet nga perspektiva e ndikimit të migracionit në vendet e destinacionit dhe ato pritëse. Efektet në vendet dhe qytetet e origjinës merren parasysh rrallë. Megjithatë, qytetet po formohen jashtëzakonisht nga të kthyerit që sjellin përvoja dhe stile të reja jetese në vendlindjet e tyre.

Në të njëjtën kohë, në komunitetet e migrantëve në vendet pritëse po ndodhin procese të rrjetëzimit, të cilat kanë një ndikim të madh në vendet e origjinës: ka një shkëmbim vlerash jomateriale që ndikojnë në stilin e jetesës dhe stilin e jetesës, si dhe vlerat materiale si p.sh. si transfertat e parave dhe investimet kapitale, të cilat shpesh përbëjnë një pjesë të madhe të PBB-së.

Remitancat përdoren gjithashtu nga marrësit, zakonisht anëtarë të familjes dhe miq, për të blerë ose ndërtuar pasuri të paluajtshme. Nga ana tjetër, vetë diaspora investon edhe në tregun e pasurive të paluajtshme – në një shtëpi të dytë në vendlindje, e cila është e banuar vetëm në periudha të caktuara, zakonisht gjatë sezonit të festave.

Si kontribuon në biseda më të gjera rreth migrimit, ndryshimeve dhe zhvillimeve urbane, dhe çfarë ndikimi shpreson se do të ketë në këtë diskutim? Si mund të zbatohen mësimet dhe njohuritë nga Pavijoni i Kosovës në kontekste dhe rajone të tjera, dhe çfarë ndikimi shpreson se do të ketë në të ardhmen e arkitekturës dhe dizajnit?

Poliksen: Ne përdorim konceptin e lokalitetit transcendent për një ndryshim të perspektivës në debatin mbi migracionin: ikja si një goditje individuale e fatit dhe një luftë e brendshme midis një këtu dhe që mund të zgjasë për një kohë shumë të gjatë. Ne vazhdojmë ta ndjekim këtë ndryshim të perspektivës dhe trajtojmë fenomenin e kthimit dhe translokalitetit – shumë prej migrantëve kthehen vullnetarisht në atdheun e tyre pas një lufte ose konflikti. Megjithatë, shumë prej migrantëve mbeten gjithashtu në shitje pritës, në shtëpinë e tyre të dytë, dhe formojnë diasporën. Marrëdhënia me vendlindjen është ende shumë e rëndësishme për diasporën, prandaj është e pranishme në disa vende.

Debati i planifikimit shpesh dominohet nga perspektiva e ndikimit të migracionit në vend të destinacionit dhe ato pritëse. Efektet në vendet dhe qytetet e marra merren parasysh. Megjithatë, qytetet po formohen nga të kthyerit që sjellin dhe stile të reja jetese në vendlindjet e tyre. Në të njëjtën kohë, në komunitetet e migrantëve në vend pritëse po ndodhin proceset e rrjetëzimit, të cilat kanë një ndikim të madh në gjakmarrjen e njerëzve: ka një shkëmbim vlerash jomateriale që janë në stilin e jetës dhe stilin e jetës, dhe vlerat e materialeve. si p.sh. si transfertat e parave dhe investimeve kapitale, të cilat shpesh janë një pjesë e madhe e PBB-së.

Remitancat keni marrë nga marrësit, anëtarët e familjes dhe miq, për të blerë ose blerë pasuri të paluajtshme.

Nga ana tjetër, vetë diaspora investon edhe në blerjen e pasurive të paluajtshme – në një shtëpi të dytë në vendlindje, e cila është e banuar vetëm në periudha të veçanta, gjatë gjithë sezonit të festës.

Për individët që kanë përjetuar ose aktualisht jetojnë si migrantë, çfarë shpresoni se do të gjejnë kur të vizitojnë Pavijonin e Kosovës?

Poliksen: Nga pikëpamja personale dhe nga përvoja e migrimit, ndonjëherë është e vështirë të pranosh që njeriu jeton mes dy botëve. Shpresojmë të ngjallim një moment reflektimi të brendshëm për individët që kanë përjetuar ose po jetojnë aktualisht si migrantë: Si ta kuptoj veten në gjendjen time aktuale? Si ta kuptoj kuptimin e fjalës “shtëpi”? A e shoh veten në pikën që të kem disa shtëpi? Si ndikoj apo veproj në vendin tim të origjinës dhe a ndihem përgjegjës për këtë ndikim?

Cili është plani juaj i ardhshëm? Shpresoni të vazhdoni të eksploroni temat dhe idetë e ngritura në pavijon, apo planifikoni të vazhdoni me projekte të tjera?

Poliksen: Vendimi për konceptin është padyshim jo vetëm objektivisht i rëndësishëm shoqëror në Kosovë, por në të njëjtën kohë është subjektiv i motivuar nga përvoja jonë; kështu, ne nuk do të jemi në gjendje të shkëputemi personalisht nga tema e hapësirës, ​​vendit dhe migrimit. Në të njëjtën kohë, ne shpresojmë të iniciojmë një diskurs përmes ekspozitës që do të na çojë neve, si shoqëri kosovare planifikuese, në njohuri të mëtejshme në shkëmbimin me planifikues dhe arkitektë të tjerë dhe do të na sjellë një hap më afër qyteteve të jetueshme kosovare jo vetëm për sot por edhe për brezat e ardhshëm./Media Ndërtimi.

E bëj punën time me shumë pasion dhe dashuri. Njerëzit më frymëzojnë dhe ndihem e privilegjuar që kam mundësi të shprehem dhe kontribuoj në këtë formë për komunitetin.

Punoj në këtë profesion prej 14 vjetësh. Fillimet e mia kanë qenë në studio të tjera brenda dhe jashtë vendit ku kam marrë eksperiencë në gamën e gjerë që përfshin arkitektura.

Prej 9 vjetësh drejtoj studion time Med Studio.

Në Shqipëri kemi mundësinë e mirë për të punuar në fusha të ndryshme dhe kjo e bën shumë më të larmishëm dhe të bukur punën çdo ditë.

Cila ka qënë shkëndija që ju drejtoi drejt këtij profesioni?

Drejt arkitekturës ka qenë “rastësi”. Unë thjesht ndoqa shenjat dhe me sa duket kjo ka qenë ajo që duhet të bëja. Nuk jam pikasur që fëmijë për ndonjë talent të hershëm apo diçka tjetër, të gjitha i kam zbuluar rrugës çka e ka bërë edhe më përmbushëse e të bukur gjithë eksperiencën time profesionale.

Cili ka qenë projekti më sfidues për ju? Pse?

Mund të thoja që është shumë sfiduese nëse punon në interior dhe ke një tipologji siç mund të jetë apartamenti dhe vilat që përsëriten disa herë por për njerëz të ndryshëm. Kur dy projekte janë kërkuar me të njëjtin stil apo qëndrim në projektim dhe duhet ruajtur veçantia e banorëve që jetojnë aty.

Arkitekti ka për mision të kuptojë klientin si individ dhe qenie sociale në dimensione të tilla që të arrijë të nxjerrë një produkt unik për ta, duke përmbushur edhe kërkesat e tij njëkohësisht.

Si e mendoni ju arkitekturën dhe cili është projekti që mendoni se ju përfaqëson më së miri?

Arkitekturën e mendoj si mundësi shumë të mirë për tu shprehur si individ apo grup në këtë rast si Med Studio dhe për të kontribuar njëkohësisht në një shoqëri më të mirë. Është e domosdoshme të jesh në harmoni me kushtet klimatike njëkohësisht dhe me kërkesat e projektimit duke pasur gjithmonë në vëmendje që puna jote ndikon në mënyrën e jetesës së përdoruesit.

Gjithashtu ndikon dhe në ecurinë e biznesit të një sipërmarrësi në rastet kur klienti është në këtë fushë.

Profesioni që kam zgjedhur më jep shumë mundësi që të kërkoj dhe të gjej dimensione të reja dhe për jetesën time si arkitekte, grua, nënë e qytetare e ndërgjegjshme për çfarë ndodh çdo ditë rreth nesh.

Projekti më përfaqësues është adaptimi i “Ish kinemasë Përmet” në një godinë shërbimi, hotel. Është një objekt në proces të fillimit të ndërtimit.

Sfida ka qenë ruajtja e godinës ekzistuese me të gjitha elementët e saj identifikues që tregojnë kohën kur ky objekt ka pasur ndërhyrje dhe shtesa e katit të ishte në harmoni me të duke përfaqësuar këtë moment të arkitekturës në botë. Një qëndrim minimalist, me volume të pastra dhe materiale bashkëkohore.

Çfarë këshille do i jepje vetes tënde në fillim të karrieres, i vlefshëm edhe për arkitektet e reja ose ato vajza/gra që duan të bëhen arkitekte?

Do them dicka që e kam aplikuar në fakt:

“JI I/E HAPUR DHE MOS KI NDROJTJE PËR TU SHPREHUR DHE PËR TË PRANUAR QË JE NË PROCES MËSIMI GJITHË KOHËS”

Kjo vlen për të dyja gjinitë.

Mendoj se në momentin që ke pranuar dhe dëshiron të bësh këtë punë, është edhe një marrëveshje që ke pranuar të bësh punën pavarësisht gjinisë. Duke ditur që arkitektura dominon nga gjinia mashkullore në të gjithë botën, por në një vend të vogël si ne është akoma më e theksuar kjo ndasi. Duhet të marrësh përsipër punën në zyrë, në kantier, në komunitet duke reflektuar vetëbesim dhe duke qenë shumë bashkëpunues me të gjitha grupet e punës.

SI RRJEDHOJË PAVARËSISHT SFIDAVE APO MOMENTEVE TË VËSHTIRA SI PUNË APO MËNYRË JETESE, MUND TË MBASH GJALLË VETËM DËSHIRËN PËR TË ECUR PËRPARA.

Çfarë ju frymëzon në punën tuaj? (artist/arkitekt)?

Në punën time fillimisht me frymëzon lloji i projektit që marr përsipër, tipologjia e tij, njerëzit që do e përdorin këtë objekt dhe puna në grup.  Më frymëzojnë profesionistët dhe artistët që janë shumë afër natyrës, që marrin në konsideratë njeriun dhe sjelljen e tij në ambientin që e rrethon.

Frymëzimi më i madh është dashuria për njeriun, natyrën dhe jetën. Këtë emër “mymuseislove” kanë marrë edhe projektet e mia artistike nën emrin e artit daKuna.(Intervissta nga PikArk)/Media Ndërtimi.

Antonela Saliaj është një arkitekte me mbi 15 vjet formim profesional, me njohuri gjithëpërfshirëse të industrisë së ndërtimit, si në projektim ashtu edhe në fushën manaxheriale.

E diplomuar në UPT-FIN, Departamenti i Arkitekturës në vitin 2008, i vazhdoi studimet e saj pasuniversitare duke u diplomuar në vitin 2012 në Politeknikun e Milanos, në Masterin “Ndërtesa dhe Infrastruktura të Qëndrueshme ” e më tej, kreu me sukses në vitin 2020 Kursin Ndërkombëtar pranë Cornell University, New York, USA, me temën “Hotel Planning and Design”.

E pasionuar me fushën e projektimit dhe ndërtimit, dhe pas një përvoje shumëvjeçare në Europë dhe Lindjen e Mesme, Antonela së bashku me Ani Tola Panariti dhe Albert Leka, në Janar 2017 themeluan ASArchitect në TIRANË, e më pas në Tetor të 2018, ASArchitect hapi dyert dhe në DUBAI, UAE ku vazhdon ende të jetë pjesë e mega-projekteve si EXPO 2020, SHEIK Zayed Museum etj. ku ofron ekspertizën në BIM dhe më tej.

Gjatë jetës së saj profesionale, Antonela ka marrë pjesë në një gamë të gjerë tipologjish projekti, ku përfshihen projekte si hotele, rezidenca, muze dhe ekspozicione, ndërtesa shumëfunksionale, e deri tek planifikimi urban.

Cila ka qenë shkëndija që ju drejtoi drejt këtij profesioni?

DËSHIRA PËR TË KRIJUAR TË BUKURËN E FUNKSIONALEN.

“Akti primitiv” i hedhjes së një ideje në letër, e më pas zhvillimi i asaj ideje në dicka të realizueshme e mbi të gjitha të jetueshme, ka qenë dhe mbetet flaka që mban të ndezur pasionin për krijim.

Ky pasion u shndërrua në pasion për të projektuar, për të realizuar ndërtesa e hapësira që kanë në thelb emocionet që ato përcjellin. Ndryshe nga artet e tjera, arkitektura të jep mundësinë të krijosh vepra që do jetohen, vepra që do kenë impakt jo vetëm tek “përdoruesit” e tyre, por dhe me gjerë tek mjedisi ku do behën pjesë e tek shoqëria.

Cili ka qenë projekti më sfidues për ju? Pse?

Do të veçoja dy projekte, si me sfiduesit. I pari, ka qënë projektimi i St.Cloud Hotel, Florida, USA, që shënoi dhe hapjen e ASArchitects. Sfida e këtij projekti ishte përballja me një ambient të ri ndërkombëtar me kërkesa specifike, e mbi të gjitha, projektimi/adaptimi i një ndërtese me vlera historike që shënonte krijimin e qytetit të St.Cloud. Ndjeshmëria e komunitetit të qytetit ndaj ndërtesës, e vuri grupin e projektimit përballë detyrimit moral e profesional, për ti risjelle ndërtesës vlerat e dikurshme.

Projekti i dytë më sfidues ka qënë detajimi i 7 stacioneve të linjës së re të metrosë, në Dubai, UAE. Përballja e parë me këtë tipologji si dhe me përdorimin e BIM si platforma e realizimit të projektit, ishin sfida që kerkuan angazhimin maksimal të grupit të projektimit për të zhvilluar projektet sipas standardeve ndërkombetare e në kohën e kërkuar.

Si e mendoni ju arkitekturën dhe cili është projekti që mendoni se ju përfaqëson më së miri?

Arkitektura është arti i krijimit të hapësirave të jetueshme dhe gjithçka ky proces përfshin. Jo pa arsye, slogani i ASArchitects është “Bringing space to life”, pasi ne i japim rëndësi madhore vëmendjes ndaj perceptimit njerëzor kundrejt hapësirës, harmonisë midis volumeve dhe dritës, proporcioneve midis formave dhe detajeve, përzgjedhjes së materialeve dhe ngjyrave.

Arkitektura duhet të jetë kontekstuale, e përjetueshme dhe funksionale, jo vetëm të përqëndrohet në vizualitet apo e të jetë e kufizuar tek krijimi i “formave të bukura”. Krijimi i hapësirave të jetueshme, është lajtmotivi i cdo projekti që realizojmë.

Projekti që jemi duke realizuar aktualisht e që do e veçoja si një nga projektet më përfaqësues, është resorti në jug të Shqipërisë, që përfshin kompleks hoteli me 5 yje e fshat turistik. Projektimi i strukturavë të hotelerisë me gjith kompleksitetin që ato përmbajnë, është një nga pasionet profesionale e personale që vazhdimisht tërheq vëmëndjen time. Projekti i një hoteli përfshin banimin e përkohshëm, argëtimin, biznesin, ceremonitë etj, pra lëvizjen e përhershme, të pandalur, duke i kthyer në objekte me gjallëri unike.

Çfarë këshille do i jepje vetes tënde në fillim të karrierës, i vlefshëm edhe për arkitektet e reja ose ato vajza/gra që duan të bëhen arkitekte?

GUXO SA ME SHUMË!

Siç thotë shprehja e famshme “Sky is the Limit”, besoj se pengesat më të larta e më të vështira për tu kaluar janë ato që i vendosim vetes. Ndaj cdo arkitekti/e të ri i them të mos hezitojë të guxojë, të eksplorojë sa më shumë në profesion. Të jenë në kërkim të vazhdueshëm të eksperiencave profesionale gjithpërfshirëse, duke filluar nga projektimi e mos u daluar aty.

Mendoj se cdo arkitekt/e duhet të marri pjesë dhe në fazën e zbatimit të projekteve, në mënyrë që formimi profesinal të mos ndalet në “zyrat e projektimit” por të shtrihet dhe në zbatim e deri në dorëzim të projekteve, për të kuptuar më mirë natyren multi-dimensionale të fushës së projektim/ndërtimit.

Duhet të kenë parasysh që realizimi i një projekti fillon me konceptimin e tij, por nuk përfundon me dorëzimin e projektit, përkundrazi. Ndaj do i sugjeroja çdo profesionisti të ri, të “dali në terren”, të shohi nga afër realizimin e një projekti hap pas hapi.

TË JETË KURIOZ/E PAFUND. TË MOS RESHTI SË QËNI ” I/E ETUR” PËR PROFESIONIN, E TË MOS NDALI SË MËSUARI.

Të qenit arkitekt është një privilegj, ndaj ky profesion meriton pasion, vendosshmëri e përkushtim të vazhdueshëm.

Çfarë ju frymëzon në punën tuaj? (artist/arkitekt)?

Vështirë të përkufizohet me fjalë. Frymëzimi është një moment kontakti me një botë që është ndryshe, më e bukur, më e përsosur në çdo aspekt, e ky moment duhet kërkuar vazhdimisht.

Por kur gjendem përballë një projekti të ri, mundohem të kanalizoj procesin e mendimit e të krijimit, fillimisht duke studiuar e duke bërë një punë paraprake kërkimore. Në varësi të natyrës së projektit, studioj mjedisin ku do pozicionohet projekti, shoh kërkesat e zhvilluesit, natyrën e projektit dhe specifikat e tij, kërkoj mbi projekte të tjera të ngjashme të realizuara më parë etj. Mundohem të spikas një veçori apo një element, që do bëhet motivi kyç i projektit, e që do i japi projektit veçanti duke e kthyer në unik.  Pra i gjith procesi fillestar i projektimit dhe gjetja e frymëzit është prodhim i punës së vazhdueshme kërkimore por edhe i observimit të vazhdueshëm të asaj që na rrethon.(Intervista Pikark)/Media Ndërtimi.