Për të folur për modën e ngadaltë, biseduam me Nisa Zurnaxhiun, e cila filloi një iniciativë me konceptin e modës së ngadaltë në Prizren. Nisa është e diplomuar në psikologji dhe ka interesim për mbrojtjen e mjedisit dhe dizajnin.

Zurnaxhiu tha: “Unë e kam krijuar gjithmonë punën time duke u kujdesur që të mos e dëmtoj natyrën” dhe po ashtu u shpreh se dizajnin e ka filluar si hobi që në vitet e para të universitetit. “Kur mësova se sa dëm i ka shkaktuar natyrës industria ku unë punoj, doja të isha një zë sipas mundësive të mia për këtë cikël të dëmshëm. Konceptin e modës së ngadaltë e kam nisur për shkak se qysh nga fëmijëria jam rritur në prani të natyrës si dhe nga ndikimi i familjes të cilët më kanë mësuar se shpërdorimi është mëkat.”

Për ta imagjinuar modën e ngadaltë duhet t’i hedhim së pari një sy reklamave, lajmeve në revista, postimeve të influencerëve si dhe ne duhet t’i hedhim një vështrim industrisë së modës dhe tekstilit, ndaj të cilës jemi të ekspozuar me furinë e konsumit.

Shprehja e modës së shpejtë u përcaktua për herë të parë në vitin 1988 në një intervistë me një markë të famshme në gazetën New York Times (NYT). Gjatë intervistës, pasi mësuan se kanë kaluar vetëm 15 ditë midis prodhimit të një ideje dizajni dhe prezantimit të saj tek konsumatori, NYT e përkufizoi atë si modë të shpejtë.

***

11 për qind e pesticideve në botë përdoren në prodhimin e pambukut. Moda e ngadaltë dhe e qëndrueshme, në njëfarë kuptimi, do të thotë të punosh drejt parandalimit të shkatërrimit të mjedisit. Nxitur nga kërkesa në rritje e konsumatorëve për modë të lirë dhe të disponueshme, industria e modës ka pësuar një revolucion në aspektin e shitjes me pakicë. Do të vij sërish me të njëjtin emër. Fletcher shprehet se prodhimi i bërë me filozofinë e modës së ngadaltë është pak më i shtrenjtë se normalja, por konsumatori është fitimprurës sepse përdoret për një kohë të gjatë. Prandaj, a mund të themi se këtu i bie të ketë punë edhe konsumatori?

Pa pyetur pse është e lirë, ne blejmë më shumë se sa që kemi nevojë. Moda e shpejtë është tërësisht e fokusuar në kapital.

Nuk është qëllimi im të etiketoj, por kompanitë e mëdha rrëmbejnë shumë dizajne nga diku dhe mund të përballojnë të paguajnë gjobën financiare për to – “nëse e paguajnë”.

Ka faqe interneti që unë ndjek, ku dizajnerët ndajnë produktet e tyre, të cilat janë prodhuar nga ta në mënyrë origjinale. Ndonjëherë mendoj se industria fillon t’i ndjekë këta njerëz dhe të vjedhë modelet e tyre dhe t’i prodhojë ato masivisht.

Këtu është puna e një stilisti, është koha e shpenzuar për të krijuar frymën e një dizajni, por kjo punë vidhet duke përfunduar në prodhim të shpejtë e me materiale jocilësore, dhe shkon në prodhim masiv me punonjës që ju bëhet padrejtësi, shitet për para të lira dhe përfundimisht bëhet mbetje.

Të gjithë blejnë në kompaninë X.

Edhe unë do ta bleja. Por kjo është ta zgjedhësh të lehtën. Kur blejmë diçka, mendoj se duhet t’i drejtohemi vetes dhe të pyesim nëse kemi vërtet nevojë për të. Në Turqi ka një reklamë të mirë nga Darüşafaka.

“Edhe nëse nuk e ke, bën”, thuhet në reklamë. Unë mendoj se njerëzit duhet të rishqyrtojnë të mos blejnë rroba nëse nuk i duhen. Por është e vështirë ta shpjegosh këtë, sepse të gjithë janë të fiksuar pas paraqitjes së jashtme. Është sikur asgjë tjetër nuk ka rëndësi dhe të gjithë jetojnë për të. Ndoshta po përpiqemi të konsumojmë thjesht duke u veshur apo duke imituar dikë. Unë mendoj se rrobat duhet të ndahen me njëri-tjetrin, siç ishin dikur.

Nëse shohim diçka tek dikush dhe na pëlqen, ndoshta mund ta ndajë atë… Nuk ka shumë kompani që prodhojnë produkte që ne mund t’i përdorim për një kohë të gjatë. Unë jam në gjendje të vesh një veshje për 10 vjet. Nuk është nevoja ta blej lirë dhe ta vesh për 2 javë dhe më pas ta blej një të re. Kompanitë gjigante morën gjithçka. Gjithçka që nga reklamat deri tek veshja. Për të reklamuar më lirë gjen punëtorë që punojnë më lirë, për ta shitur më lirë merr produkte që nuk dihet se ku prodhohen me materiale tepër të lira. Askush nuk bën zë për këtë sepse gjithçka është shumë e lehtë.

Ndoshta në të ardhmen mund të jap një mesazh më të fortë për veshjet që mund të përdoren për një kohë të gjatë. Por e di që pa filluar të punojnë për këtë çështje dhe të bëjnë zhurmë emrat e shumtë, nuk mund të ndryshojmë asgjë me përpjekjet e mia. Përpjekja ime për modë të ngadaltë mund të konsiderohet po ashtu një hap i vogël në këtë transformim.

Prodhuesi i rrobave që veshim ne dhe i kemi në trup, nuk ka as ujë për të pirë.

Duke u shprehur se edhe në rajonin tonë ka mbeturina, Nisa tha: “Pashë sa copa tekstili mund të na mbesin në duar në këto pak vite që jam pjesë e kësaj pune. “Unë as nuk mund ta imagjinoj se sa mbeturina mund t’i mbesin markave shumë më të mëdha.” Zurnaxhiu tha se përpunimi i pjesëve të mbetura të pëlhurës kërkon shumë përpjekje dhe mund, “Duhet shumë kohë për t’u përpunuar, tekstilet e mbetura kërkojnë shumë përpjekje, dhe në fund, askush nuk dëshiron të humbasë kohë për këto sepse fitimi nuk është shumë i kënaqshëm,” thotë ajo.

Ekziston një thënie që ne nuk e huazojmë këtë botë nga paraardhësit tanë, por nga fëmijët tanë. Po ne e huazojmë botën nga brezat e ardhshëm sepse do t’ua lëmë atyre. Kam lexuar një lajm herën e fundit se ka kodra me mbeturina tekstili dhe produktesh në shkretëtirën Atacama në Kili. Mund ta paramendosh, po formohen male. Nga ana tjetër, të gjithë e kthejnë kokën nga kjo sikur është një gjë shumë e vështirë të mos përdorësh tube dhe qese plastike. Gjërat si mbajtja e një çantë me vete janë veprime të thjeshta, por tjetra është shumë më e lehtë…

Filloi një lëvizje në Instagram, kjo lëvizje, e cila nisi me hashtagun #whomademyclothes, u bënte thirrje kompanive të mëdha dhe pyeste se kush prodhonte atë që ne e veshim. Kjo u pasua nga përgjigjet me foto të punëtorëve nga vendet e botës së tretë me hashtag #imadeyourclothes.

Ishte një fushatë shumë e suksesshme ku mund të shihnim se nga vinin produktet në treg. Nga erdhën rrobat, janë në trupin tim tani, por prodhuesi nuk ka as ujë!. Intervistë: Suer Celina nga Prizma Medium./Media Ndërtimi.