Keqpërdorimi i burimeve të shumta natyrore në Shqipëri që janë esenciale për jetën e banorëve, ka shkaktuar mobilizimin dhe aktivizimin e qytetarëve për mbrojtjen e tyre – në forma të ndryshme – duke nxitur një aktivizëm mjedisor.

Mbrojtja e lumit Vjosa është një nga shembujt e veçantë që tregon se si aktivimi i qytetarëve për mbrotjen e mjedisit ka bërë që kauza për mbrojtjen e lumit Vjosa të ngritet në nivelin ndërkombëtar.

Ndërtimi hidrocentraleve mbi lumin Vjosa është kundërshtuar prej vitesh nga banorët e zonës, aktivistët mjedisorë vendas dhe të huaj, si dhe grupe shkencëtarësh që e konsiderojnë Vjosën si lumin e fundit të egër në Europë. Ata kanë kundërshtuar planet e qeverisë për të ndërtuar 45 hidrocentrale, 8 në vetë lumin Vjosë dhe 37 në degët e saj.

Vjosa është lumi më i madh i Shqipërisë Jugore. Shkencëtarët/et e vlerësuan Vjosën si të vetmin lumë të egër, të madh ende të paprekur në Evropë. Madje shkencëtarët/et kanë vlerësuar që ndërtimi i digave do të shkaktojë dëme të pakthyeshme në lumë. Kështu, 776 shkencëtarë/e dhe ekspertë/e nga e gjithë bota i kanë kërkuar qeverisë së Shqipërisë që të ndalojnë ndërtimin e digave mbi lumin Vjosë. Ky peticion është konsideruar si njëri nga peticionet më të mëdha shkencore për ujërat e ëmbla të të gjitha kohërave.

Mbrojtja e lumit Vjosa ka marrë mbështetjen edhe të aktorit të famshëm Leonardo di Caprio, i cili bëri një postim në instagram, duke thënë se: “Ky është lumi i fundit i egër në Evropë. Por për sa kohë?”. Ai po ashtu u bë i pari që promovoi filmin e shkurtër  të titulluar me emrin “Vjosa Forever” (Vjosa Përgjithmonë), që iu bën thirrje njerëzve të bashkohen në kauzën për të mbrojtjen e së ardhmes së lumit Vjosa, ndërsa apelon të sjellin vëmendjen ndërkombëtare për katastrofën mjedisore që mund të ndodhë nëse lumi mbetet i pambrojtur.

Aktivistët/et për mbrojtjen e mjedisit në Shqipëri kanë bërë thirrje të vazhdueshme që lumi Vjosa të shpallet “Park Kombëtar”. Në vitin 2020 Kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama, pas protestave të aktivistëve ambientalistë ka njoftuar publikisht që do të anulojë projektet e hidrocentraleve dhe për synimin për shpalljen e Vjosës si “Park Ndërkombëtar”. Ndërkaq në Janar të vitit 2022 Qeveria e Shqipërisë lumin Vjosa  e shpalli “Park Natyror”, por jo “Park Kombëtar”, ashtu siç kërkohej nga aktivistët.

Mosshpallja e lumit Vjosa si “Park Kombëtar” vazhdon kërcënimin e tij nga ndërtimi i hidrocentraleve në digat e tij. Statusi “Park Kombëtar” është një standard ndërkombëtar për mbrojtjen e natyrës dhe e vetmja mundësi për t’i parandaluar bizneset dhe qeveritë e ardhshme të dëmtojnë lumin dhe degët e tij.

Shpallja e lumit “Park Kombëtar” do të pengojë ndërtimin e projekteve të hidrocentraleve. Sipas një sondazhit të realizuar nga IDRA Poll, 94% e qytetarëve të Shqipërisë janë pro shpalljes së lumit Vjosa “Park Kombëtar”, në të gjithë gjatësinë e lumit.  Pavarësisht zërit të organizatave mjedisore, ekspertëve, banorëve, personazheve të njohur që kanë kërkuar shpalljen e lumit Vjosë “Park Kombëtar” dhe krijimin e parkut të parë të një lumi të egër në Evropë, ky vendim ende mbetet larg.

Prizma Medium Ky lajm është prodhuar me mbështetjen financiare të Fondacionit të Kosovës për Shoqëri të Hapur. Pikëpamjet e shprehura në këtë publikim janë të Shoqatës Media e Prizrenit dhe në asnjë mënyrë nuk mund të konsiderohen si qëndrim i Fondacionit të Kosovës për Shoqëri të Hapur./Media Nd/Media Ndërtimi.