Këto ditë, është e zakonshme të dëgjosh zëra të shumtë që trajtojnë çështje të ndryshme të arkitekturës bashkëkohore. Temat janë të shumta, duke filluar nga qëndrueshmëria dhe përfshirja te drejtësia sociale dhe kriza në përdorimin e tokës. Në pamje të parë, nuk ka asnjë bazë të përbashkët ku të gjitha këto koncepte mund të bashkëjetojnë në mënyrë tërthore.

Megjithatë, nëse hedhim një vështrim prapa, mund të shohim se përtej koncepteve formale arkitekturore, qëllimi i vërtetë i arkitekturës (ndoshta) qëndron te njerëzit dhe jetët që zhvillohen brenda saj.

Kështu, shumë do të argumentonin se jeta ka të ngjarë më e rëndësishme se arkitektura, e cila mund të hapë një debat të gjerë. E sigurt është se aktualisht, narrativat dhe zërat po shfaqen dhe po konsolidohen, që synojnë rinovimin e mjeteve dhe gjuhëve arkitekturore.

Ky transformim synon ta kthejë mjedisin e ndërtuar në një hapësirë ​​që promovon një të ardhme më të drejtë dhe më optimiste për të gjithë. Një nga këto zëra është ai i Tatiana Bilbao, e njohur për qasjen e saj të përqendruar te procesi, ku jeta dhe ndërveprimet njerëzore luajnë një rol vendimtar në përcaktimin e habitateve.

Në kuadër të Inflections 2024, organizuar nga Shoqata e Shkollave Kolegjiale të Arkitekturës (ACSA), Shkolla e Arkitekturës, Artit dhe Dizajnit (EAAD) e Tecnológico de Monterrey, së bashku me Shoqatën e Institucioneve Arsimore të Arkitekturës të Republikës Meksikane (ASINEA), Tatiana Bilbao prezantoi leksionin inaugurues. Për më tepër, në bisedën me ArchDaily, ajo reflektoi mbi identitetin, lokalitetin dhe rolin e strehimit dhe marrëdhënieve njerëzore në arkitekturë.

Enrique Tovar (ArchDaily): Në zhvillimin e punës suaj – nga salla e ekspozitës në Jinhua, Kinë, në Qendrën Kërkimore të Detit Cortés në Mazatlan, Meksikë – një transformim në aspektet gjeometrike dhe kompozicionale është i dukshëm. Çfarë do të thoshit se ka ndryshuar për ju nga projekti juaj i parë deri më sot?

Tatiana Bilbao: Gjithçka ka ndryshuar, por asgjë nuk ka ndryshuar thellësisht. Ajo që nuk ka ndryshuar është konceptimi im për atë që mendoj se është arkitektura. Ajo që ka ndryshuar është besimi im në aftësinë time për të gjetur atë në të cilën besoj. Në fillim, unë po përpiqesha të përshtatesha në këtë botë në të cilën isha ekspozuar dhe doja të merrja pjesë. Në një farë mënyre, po bëja atë që mendoja se kisha është mësuar të bëjë. Me kalimin e kohës kuptova se nuk besoja në atë mënyrë të të bërit arkitekturë dhe, pak nga pak, fillova të integrohem më sinqerisht me atë që jam. Kjo nuk ndryshoi kurrë.

ET: Ju keni diskutuar gjithashtu rëndësinë e strehimit në jetën e njerëzve, jo vetëm si një hapësirë ​​për aktivitetet e përditshme, por si një nevojë themelore për strehim. Çfarë terreni të përbashkët ekziston midis projekteve të strehimit me burime të bollshme dhe projekteve të strehimit social që funksionojnë me buxhete të kufizuara?

TB: Gjithçka që kanë të përbashkët është pikërisht kjo: ne të gjithë kemi nevojë fizike për një çati mbi kokë për të banuar në këtë planet. Të gjitha projektet që bëj bazohen në këtë. Ka projekte me më shumë burime në dispozicion dhe të tjera me më pak. Ajo që më pëlqen të mendoj është se njeriu duhet gjithmonë – por veçanërisht në rastet kur njerëzit mendojnë se kanë gjithçka – duhet të përdorin vetëm atë që është e nevojshme për jetën dhe stilin e tyre të jetesës. Përdorimi i burimeve në mënyrë efikase ka qenë gjithmonë një prerogativë në zyrë, në çdo projekt.

ET: Për të përfunduar, në mënyrë ideale, arkitektura që ne prodhojmë do të mbetet shumë më gjatë se ne. Për ju, cili është çelësi që projektet të mbeten të rëndësishme me kalimin e kohës?

TB: Arkitektura është diçka jashtëzakonisht e vendosur dhe përcaktuese që mbështet një proces evolucionar dhe mutant, që është jeta. Jeta ndryshon çdo sekondë, por arkitektura nuk ndryshon kurrë. Mendimi sesi bashkëjetojnë këto dy entitete ka qenë vepër e gjithë karrierës sonë, pyetja që i bëjmë vetes kur bëjmë një rrënoja të banueshme apo një shtëpi pa etiketa. Pyetja themelore është: Si mund të bashkëjetojnë në mënyrë më efikase këto dy kushte? /Media Ndërtimi

Duke iu përgjigjur krizës energjetike që goditi Evropën dhe Ballkanin Perëndimor në periudhën 2022/2023, Komisioni Evropian ofroi Pakon për Mbështetje të Energjisë të lansuar në Samitin e Procesit të Berlinit më 3 nëntor 2022.

Pakoja kishte për synim të adresonte nevojat e menjëhershme, afatshkurtra dhe afatmesme në Ballkanin Perëndimor. Për të mësuar më shumë për ndikimin e pakos në Kosovë, arritjet e saj më të mëdha dhe ndikimin e saj afatgjatë në rajon, biseduam me Johannes Stenbæk Madsen, Udhëheqës për Bashkëpunim në Zyrën e Bashkimit Evropian në Kosovë, i cili na i tregon të gjitha këto detaje në intervistën e mëposhtme.

Cili ishte qëllimi parësor i Pakos për Mbështetje të Energjisë dhe cili ishte skanimi i situatës në rajon në përgjithësi dhe në Kosovë në veçanti, që nxori në pah nevojën për një intervenim të tillë nga BE-ja?

Në Samitin e Procesit të Berlinit të 3 nëntorit 2022, Komisioni Evropian parashtroi një Pako për Mbështetje të Energjisë prej 1 miliard eurosh për Ballkanin Perëndimor. Pakoja synon adresimin e nevojave imediate, afatshkurtra dhe afatmesme në Ballkanin Perëndimor në kontekstin e krizës energjetike që goditi Evropën dhe Ballkanin Perëndimor gjatë periudhës 2022/23.

Me këtë mbështetje përmbajtësore, Komisioni Evropian synon t’u ndihmojë vendeve të rajonit të Ballkanit Perëndimor që të fillojnë të zvogëlojnë varësinë e tyre nga derivatet fosile ruse, të përshpejtojnë procesin e dekarbonizimit dhe të përmirësojnë sigurinë energjetike të rajonit.

Në aspektin e masave të menjëhershme, Komisioni Evropian ofroi 500 milionë euro në mbështetje buxhetore për Ballkanin Perëndimor, nga të cilat 75 milionë euro për Kosovën për të ndihmuar në zbutjen e ndikimit të rritjes së çmimeve të energjisë për familjet e cenueshme, bizneset (ndërmarrjet e vogla dhe të mesme), si dhe për të mbështetur masat e politikave për ta përshpejtuar tranzicionin energjetik.

Pakoja për Mbështetje të Energjisë u dizajnua bazuar në planet specifike të veprimit të partnerëve të Ballkanit Perëndimor, duke përshkruar mënyrën se si qeveritë synonin ta trajtonin krizën energjetike përmes një miksi të reformave dhe masave të politikave, si dhe masave të ndihmës së drejtpërdrejtë për familjet e cenueshme dhe ndërmarrjet e vogla dhe të mesme.

Në lidhje me masat afatshkurtra dhe afatmesme, Komisioni Evropian siguroi 500 milionë euro të tjera për rajonin në kuadër të Kornizës së Investimeve të Ballkanit Perëndimor (WBIF) për ta çuar përpara tranzicionin energjetik dhe sigurinë energjetike të rajonit.

Cilat ishin fazat e disbursimit të Pakos për Mbështetje të Energjisë në Kosovë dhe cilat ishin grupet e targetuara të saj?

Sipas Marrëveshjes së Financimit të Pakos për Mbështetje të Energjisë, 90% e shumës totale (67.5 milionë euro) i është disbursuar Qeverisë në mars 2023, ndërsa pjesa e mbetur, 10%, do të disbursohet gjatë vitit 2024.

Plani i Veprimit i Pakos për Mbështetje të Energjisë parasheh pesë masa kryesore që zbatohen nga Ministria e Ekonomisë, Ministria e Financave dhe Fondi i Kosovës për Efiçiencë të Energjisë. Secila masë ka grupin e vet të targetuar me tregues të kuantifikuar të arritjeve. Në veçanti, masat synojnë:

Ofrim të mbështetjes së drejtpërdrejtë financiare për amvisëritë më të cenueshme dhe më të pafavorizuara sociale për periudhën e dimrit;

Nxitje të sjelljes kursyese të energjisë të konsumatorëve familjarë me subvencionim për të ulur faturën mujore të energjisë elektrike;

Ofrim të granteve për konsumatorë individualë familjarë duke përfshirë konsumatorët e cenueshëm për të rritur efiçiencën e energjisë të njësive rezidenciale dhe ndërtesave, si dhe për të investuar në pajisje shtëpiake me efiçiencë të energjisë dhe sisteme të energjisë së ripërtërishme;

Nxitje të kursimeve të energjisë për Ndërmarrjet Mikro, të Vogla dhe të Mesme me grante për pajisje efiçiente për ngrohje dhe pajisje efiçiente të punës;

Cili ishte reagimi i përfituesve të fazave përkatëse të Pakos për Mbështetje të Energjisë?

Deri më tani, sipas Planit të Veprimit të Pakos për Mbështetje të Energjisë, Ministria e Financave ka ofruar subvencione për konsumatorët e cenueshëm për faturat e energjisë elektrike, ushqime dhe dru zjarri, si dhe subvencione për konsumatorët që kanë kursyer energji gjatë periudhës  dhjetor 2022 – mars 2023 krahasuar me të njëjtët muaj të një viti më parë. Kështu, gati 200 mijë amvisëri që kanë kursyer energji elektrike kanë përfituar subvencione në faturat e tyre për atë periudhë.

Në shtator të vitit 2023 filloi programi për mbrojtjen e konsumatorëve të cenueshëm përmes subvencioneve për faturat e tyre të energjisë elektrike. Më shumë se 40,000 familje (ose rreth 200,000 persona) kanë aplikuar, ndërsa thirrja për subvencione për dru zjarri për konsumatorë të cenueshëm u lansua në dhjetor të vitit 2023 dhe ende nuk është raportuar numri i aplikantëve.

Ministria e Ekonomisë ka lansuar dhe menaxhuar dy thirrje për subvencione për amvisëritë: për sistemet e ngrohjes solare të ujit (20 aplikantë) dhe për elektroshtëpiake efiçiente (makina larëse, enëlarëse, frigoriferë) rreth 5,000 aplikantë. Për më tepër, rreth 15,000 aplikantë aplikuan për pajisje efiçiente të ngrohjes si pompa termike, kaldaja me biomasë dhe stufa. Thirrja për impiante solare FV do të lansohet në muajt në vijim.

Më 22 nëntor 2023, Ministria e Ekonomisë ka lansuar edhe thirrjen për pajisje ngrohëse për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme. Synimi i masës është të mbështesë rreth 1000 biznese për masat për efiçiencë të energjisë.

Fondi i Kosovës për Efiçiencë të Energjisë ka miratuar më shumë se 2100 aplikime për masa për termoizolim të shtëpive të ndara; gjithashtu, masa për efiçiencë të energjisë në 28 ndërtesa të banesave sociale me 785 familje, janë pothuajse gati për zbatim në vitin 2024.

Cili është ndikimi i prekshëm i Pakos për Mbështetje të Energjisë në Kosovë?

Në planin afatshkurtër, konsumatorët e cenueshëm mund t’i përballojnë faturat e larta të energjisë gjatë dimrit, ndërsa amvisëritë dhe bizneset do të kenë fatura më të ulëta për të paguar për shkak të kursimit të energjisë. Për më tepër, u arrit ndikim i madh duke rritur vetëdijesimin për teknologjitë e reja të ngrohjes, dhe rolin e sistemeve solare FV për furnizimin me energji të shtëpive dhe bizneseve. Duhet theksuar edhe ndikimi në ekonomi nëpërmjet mundësive të biznesit për sektorin privat dhe përmirësimit të zinxhirëve të furnizimit për pajisje të ndryshme.

Si e parashikoni ndikimin afatgjatë të Pakos për Mbështetje të Energjisë në Kosovë?

Në terma afatgjatë, ndikimi do të jetë për zhvillimin e politikave në përputhje me kërkesat e Komunitetit të Energjisë, siç është përafrimi i Planit dhe legjislacionit Kombëtar për Energji dhe Klimë me Pakon e BE-së për Energji të Pastër për të Gjithë, në mënyrë që korniza ligjore dhe rregullatore e krijuar të tërheqë investime në sektor dhe të përforcohet procesi i dekarbonizimit të ekonomisë.

Sa përfitues ka pasur në fazat e pakos së zbatuar deri më tani?

Më shumë se 250,000 amvisëri kanë përfituar deri më tani nga masat e ndryshme të parashikuara në Planin e Veprimit të Pakos për Mbështetje të Energjisë.

Cilat ishin prioritetet e thirrjes për sa i përket mbështetjes? A ishte prioritet mbështetja e përfituesve për të blerë pajisje specifike me efiçiencë të energjisë, apo më mirë mbështetja për ta adoptuar efiçiencën e energjisë në politikat e subjekteve përfituese?

Ofrohet mbështetje për blerjen e pajisjeve me qëllim që të ketë ndikim të drejtpërdrejtë në uljen e konsumit të energjisë dhe faturave të energjisë.

Sa është kohëzgjatja e pakos dhe sa grupe të tjera do të targetojë? A pritet një zgjatje e periudhës së zbatimit?

Zbatimi i masave të parapara në Planin e Veprimit të Pakos për Mbështetje të Energjisë është planifikuar të përfundojë në fund të vitit 2024 ose në fillim të vitit 2025. Deri më tani nuk është planifikuar asnjë zgjatje e mëtejshme.

Duke parë që pakoja po zbatohet në mbarë rajonin, si do të ndikojnë rezultatet e pakos në secilin vend në rajon në përgjithësi?

Pakoja për Mbështetje të Energjisë do të ndikojë në uljen e varësisë nga derivatet fosile, duke përmirësuar kështu sigurinë e furnizimit me energji dhe duke ndihmuar në uljen e emetimeve të gazrave serrë si rezultat i investimeve për efiçiencë të energjisë. Në aspektin afatgjatë, rajoni do të ketë politika të zhvilluara për një tranzicion të drejtë energjetik drejt ekonomive neutrale ndaj karbonit./Media Ndërtimi

Përfaqësuesja e Pavijonit të Kosovës, Poliksen Qorri-Dragaj, ka shpjeguar për gazetaren Serra Utkum Ikiz të “Parametric Architecture” detaje nga vepra që do të prezantohet në Bienalen e Arkitekturës në Venedik.

Pavijoni i Kosovës eksploron konceptin e translokalitetit, i cili përfaqëson një model jete ku individët jetojnë në shumë vende në të njëjtën kohë dhe mbajnë lidhjet ndërmjet tokës së tyre pritëse dhe atdheut.

Ekspozita në Arsenale, Venecia, synon të provokojë një kuptim më të thellë të migrimit dhe translokalitetit, duke inkurajuar dialogun dhe reflektimin mbi përvojat e individëve që jetojnë në shumë vende njëkohësisht.

Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit e Republikës së Kosovës, së bashku me ekspozuesit Poliksen Qorri – Dragaj dhe Hamdi Qorri, ftojnë vizitorët të eksplorojnë pavijonin dhe të angazhohen me konceptin e lokalitetit transcendent.

Çfarë ju motivoi të fokusoheni në konceptin e lokalitetit transcendent në Pavijonin e Kosovës, dhe si lidhet ky koncept me temën më të gjerë të Ekspozitës Ndërkombëtare të Arkitekturës?

Poliksen Qorri-Dragaj: Në dekadat e fundit, shoqëria kosovare mund të shikojë prapa një histori të migrimit që e ka dhënë formë jashtëzakonisht të madhe. Përveç migrimit për motive punësimi në vitet 1960 dhe 1970, migrimi i lidhur me luftën në rrjedhën e shpërbërjes së ish-Jugosllavisë shënoi një kthesë të madhe për njerëzit – në vitin 1999, deri në 90% e popullsisë kosovare po ikte. Kjo e bën të qartë se në thelb çdo kosovar ka një lidhje të drejtpërdrejtë ose të tërthortë me migrimin. Duhet theksuar se personat që duhet të ikin për shkak të luftës nuk e marrin vullnetarisht këtë vendim migrimi – ai diktohet nga rrethanat e jashtme dhe është i detyruar.

Kështu ishte edhe në Kosovën e viteve 1990: popullatës kryesisht shqipfolëse iu hoq identiteti kulturor, u përjashtua nga institucionet politike dhe gjuha shqipe u ndalua zyrtarisht në shkolla dhe universitete. Nga fundi i viteve 1990, raprezaljet ishin rritur në mënyrë të vazhdueshme dhe çuan në luftë. Refugjatët përjetuan kështu një ndjenjë pafuqie: represionet e përjetuara në Kosovë, ikja e luftës dhe çrrënjosjet e detyruara gjeografike shoqëruese u mprehën në maksimum. Në këtë gjendje shumë të cenueshme, njerëzit kërkuan një strehë dhe strehë të brendshme, të cilën ne e barazojmë me lokalitetin transcendent si një vend kujtimi, malli, melankolie – një vend midis të tashmes dhe të braktisurit më parë. Lokaliteti transcendent është shumë individual dhe i perceptuar subjektivisht. Ai përbëhet nga kujtime, dëshira dhe dëshira që lidhen me vendin e origjinës, por në të njëjtën kohë, formohet nga përvoja të reja në vendin e mbërritjes.

Koncepti i lokalitetit transcendent si një vend midis perceptimit imanent dhe transcendent gjendet si motiv në shumë vepra artistike apo letrare. Kjo referencë mund të gjendet gjithashtu në deklaratën e Lesley Lokko për titullin e këtij viti të Ekspozitës së 18-të Ndërkombëtare të Arkitekturës, – Laboratori i së Ardhmes. Du Bois dhe Fenon paraqiten në lidhje me ‘vetëdijen e dyfishtë’ dhe konfliktin e brendshëm të të gjitha grupeve të varura ose të kolonizuara. Koncepti ynë merr idenë dhe e vë fokusin në konfliktin e brendshëm të refugjatëve. Ai shërben si një pikënisje për trajtimin e implikimeve hapësinore të përvojave të migrimit.

Si kontribuon ekspozita në biseda më të gjera rreth migrimit, zhvendosjes dhe zhvillimit urban, dhe çfarë ndikimi shpresoni se do të ketë në këto diskutime? Si mund të zbatohen mësimet dhe njohuritë nga Pavijoni i Kosovës në kontekste dhe rajone të tjera, dhe çfarë ndikimi shpresoni se do të kenë në të ardhmen e arkitekturës dhe dizajnit?

Poliksen: Ne përdorim konceptin e lokalitetit transcendent për një ndryshim të perspektivës në debatin mbi migracionin: ikja si një goditje individuale e fatit dhe një luftë e brendshme midis një këtu dhe atje që mund të zgjasë për një kohë shumë të gjatë. Ne vazhdojmë ta ndjekim këtë ndryshim të perspektivës dhe trajtojmë fenomenin e kthimit dhe translokalitetit – shumë prej migrantëve kthehen vullnetarisht në atdheun e tyre pas një lufte ose konflikti. Megjithatë, shumë prej migrantëve mbeten gjithashtu në vendin pritës, në shtëpinë e tyre të dytë, dhe formojnë diasporën. Marrëdhënia me vendlindjen është ende shumë e rëndësishme për diasporën, prandaj është e pranishme në disa vende.

Debati i planifikimit shpesh dominohet nga perspektiva e ndikimit të migracionit në vendet e destinacionit dhe ato pritëse. Efektet në vendet dhe qytetet e origjinës merren parasysh rrallë. Megjithatë, qytetet po formohen jashtëzakonisht nga të kthyerit që sjellin përvoja dhe stile të reja jetese në vendlindjet e tyre.

Në të njëjtën kohë, në komunitetet e migrantëve në vendet pritëse po ndodhin procese të rrjetëzimit, të cilat kanë një ndikim të madh në vendet e origjinës: ka një shkëmbim vlerash jomateriale që ndikojnë në stilin e jetesës dhe stilin e jetesës, si dhe vlerat materiale si p.sh. si transfertat e parave dhe investimet kapitale, të cilat shpesh përbëjnë një pjesë të madhe të PBB-së.

Remitancat përdoren gjithashtu nga marrësit, zakonisht anëtarë të familjes dhe miq, për të blerë ose ndërtuar pasuri të paluajtshme. Nga ana tjetër, vetë diaspora investon edhe në tregun e pasurive të paluajtshme – në një shtëpi të dytë në vendlindje, e cila është e banuar vetëm në periudha të caktuara, zakonisht gjatë sezonit të festave.

Si kontribuon në biseda më të gjera rreth migrimit, ndryshimeve dhe zhvillimeve urbane, dhe çfarë ndikimi shpreson se do të ketë në këtë diskutim? Si mund të zbatohen mësimet dhe njohuritë nga Pavijoni i Kosovës në kontekste dhe rajone të tjera, dhe çfarë ndikimi shpreson se do të ketë në të ardhmen e arkitekturës dhe dizajnit?

Poliksen: Ne përdorim konceptin e lokalitetit transcendent për një ndryshim të perspektivës në debatin mbi migracionin: ikja si një goditje individuale e fatit dhe një luftë e brendshme midis një këtu dhe që mund të zgjasë për një kohë shumë të gjatë. Ne vazhdojmë ta ndjekim këtë ndryshim të perspektivës dhe trajtojmë fenomenin e kthimit dhe translokalitetit – shumë prej migrantëve kthehen vullnetarisht në atdheun e tyre pas një lufte ose konflikti. Megjithatë, shumë prej migrantëve mbeten gjithashtu në shitje pritës, në shtëpinë e tyre të dytë, dhe formojnë diasporën. Marrëdhënia me vendlindjen është ende shumë e rëndësishme për diasporën, prandaj është e pranishme në disa vende.

Debati i planifikimit shpesh dominohet nga perspektiva e ndikimit të migracionit në vend të destinacionit dhe ato pritëse. Efektet në vendet dhe qytetet e marra merren parasysh. Megjithatë, qytetet po formohen nga të kthyerit që sjellin dhe stile të reja jetese në vendlindjet e tyre. Në të njëjtën kohë, në komunitetet e migrantëve në vend pritëse po ndodhin proceset e rrjetëzimit, të cilat kanë një ndikim të madh në gjakmarrjen e njerëzve: ka një shkëmbim vlerash jomateriale që janë në stilin e jetës dhe stilin e jetës, dhe vlerat e materialeve. si p.sh. si transfertat e parave dhe investimeve kapitale, të cilat shpesh janë një pjesë e madhe e PBB-së.

Remitancat keni marrë nga marrësit, anëtarët e familjes dhe miq, për të blerë ose blerë pasuri të paluajtshme.

Nga ana tjetër, vetë diaspora investon edhe në blerjen e pasurive të paluajtshme – në një shtëpi të dytë në vendlindje, e cila është e banuar vetëm në periudha të veçanta, gjatë gjithë sezonit të festës.

Për individët që kanë përjetuar ose aktualisht jetojnë si migrantë, çfarë shpresoni se do të gjejnë kur të vizitojnë Pavijonin e Kosovës?

Poliksen: Nga pikëpamja personale dhe nga përvoja e migrimit, ndonjëherë është e vështirë të pranosh që njeriu jeton mes dy botëve. Shpresojmë të ngjallim një moment reflektimi të brendshëm për individët që kanë përjetuar ose po jetojnë aktualisht si migrantë: Si ta kuptoj veten në gjendjen time aktuale? Si ta kuptoj kuptimin e fjalës “shtëpi”? A e shoh veten në pikën që të kem disa shtëpi? Si ndikoj apo veproj në vendin tim të origjinës dhe a ndihem përgjegjës për këtë ndikim?

Cili është plani juaj i ardhshëm? Shpresoni të vazhdoni të eksploroni temat dhe idetë e ngritura në pavijon, apo planifikoni të vazhdoni me projekte të tjera?

Poliksen: Vendimi për konceptin është padyshim jo vetëm objektivisht i rëndësishëm shoqëror në Kosovë, por në të njëjtën kohë është subjektiv i motivuar nga përvoja jonë; kështu, ne nuk do të jemi në gjendje të shkëputemi personalisht nga tema e hapësirës, ​​vendit dhe migrimit. Në të njëjtën kohë, ne shpresojmë të iniciojmë një diskurs përmes ekspozitës që do të na çojë neve, si shoqëri kosovare planifikuese, në njohuri të mëtejshme në shkëmbimin me planifikues dhe arkitektë të tjerë dhe do të na sjellë një hap më afër qyteteve të jetueshme kosovare jo vetëm për sot por edhe për brezat e ardhshëm./Media Ndërtimi.