Ujërat e zeza, mbeturinat komunale dhe industriale kanë transformuar rrjedhat ujore të rajonit në pellgje toksike të cilët rrezikojnë të kontaminojnë zinxhirin ushqimor për shkak të rritjes së rrezikut të përmbytjeve të shkaktuara nga ndryshimet klimatike.
Fazli Azemi, një pensionist shqiptar që kishte kaluar një jetë duke peshkuar në lumin Ibër që e ndanë qytetin e Mitrovices në Veri të Kosovës, kujton se gjatë fëmijërisë së tij lumi ishte plot me peshq.
“Ibri ka qenë një lum i jashtëzakonshëm. Ka qenë lum i pastër. Ne kemi gërmuar këtu dhe kemi pi ujë,” tha ai duke bërë me shenjë në breg të lumit.
Që prej fëmijërisë së Azemit shumë gjëra kanë ndryshuar në Kosovë dhe peshkimi në Ibër nuk është një sport që shumë të rinjë e shijojnë.
“Njerëzit me të vërtetë nuk janë as të vetëdijshëm sa i ndotur është dhe çfarë problemi sjell kjo ndotje,” tha Milivoje Rajčević, një i ri serb nga pjesa veriore e Mitrovicës i cili shpreh keqardhje për mungesën e ndërgjegjësimit qytetarë dhe neglizhencën institucionale.
Mbetjet industriale, mbeturinat dhe ujërat e zeza i kanë transformuar në rrjedha të ndotura lumenjtë e Ballkanit, dikur të pacënuar. Me rritjen e rrezikut të përmbytjeve për shkak të ndryshimeve klimatike, ndotja po derdhet në tokat bujqësore. Pavarësisht kërcënimit që paraqet ndotja për furnizimin me ushqim në rajon, autoritetet lokale po bëjnë pak për të zbutur efektet e saj negative.
“Duhet të ndërmerren hapa të menjëhershëm,” tha hidrogjeologu Esat Peci, duke shprehur shqetësimin e tij për nivelin e lartë të ndotjes industriale që vie nga miniera e Trepçës në vendin ku bashkohet Ibri me Sitnicën.
“Në atë pjesë pothuajse nuk ka fare peshq, nuk ka faunë, për shkak të kimikateve nga mbetjet industriale të Trepçës,” shtoi Peci.
Një problem i ngjashëm ndodhet edhe në Komunën e Graçanicës e banuar nga komuniteti serb në Kosovë. Shkarkimi i ujërave minerale në lumin Graçanka nga miniera e Kishnicës pjesë e kompleksit industrial të Trepçës që ndodhet afër Graçanicës, por edhe hedhja e pakontrolluar e mbeturinave në lum, rrezikojnë lumin Sitnica në të cilin derdhet Graçanka.
Dikur notonim në lum
Rrjedhat e katër lumenjëve bashkohen në qytetin e ndarë të Mitrovicës. Lumenjtë e Lushtës dhe Trepçës derdhen në lumen Sitnica dhe ky më pas në Ibër.
Ndryshe nga njerëzit, lumenjtë në Ballkan nuk janë të ndarë sipas kufijve politikë. Lumi Ibër buron në malet Mokna Gora, përshkon Malin e Zi në lindje, Veriun e Kosovës dhe Serbinë qendrore me një gjatësi totale prej 272 kilometrash. Ibri përshkon veriun e Kosovës për 85 kilometra dhe 15 kilometra qytetin e Mitrovicës.
Xhevdet Qubreli, një peshkatar i pasionuar nga Mitrovica kujton se Ibri dikur ishte një lum i pacënuar (paprekur).
“Në të kaluarën unë dhe të tjerët jemi la në Ibër gjatë verës,” tha ai.
Stojan Živić, 67 vjeçar nga fshati Llaplla Sellë, ka jetuar gjithë jetën pranë brigjeve të lumit Graçanka i cili rrjedh në fshat dhe është një nga rrjedhat ujore më të ndotura në Kosovë. Megjithatë Stojani kujton se nuk ka qenë gjithmonë kështu.
“Aty ka pasur peshq, ishte një lum i bukur malor ku ne notonim, nëna ime lante rrobat në atë lum.”
Ky artikull i shkruar nga Majlinda Brahimi, Ana Marković dhe Katerina Topalova është publikuar në kuadër të projektit “Going Environmental” i menaxhuar nga n-ost dhe BIRN dhe financuar nga Ministria Federale Gjermane për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim (BMZ). BMZ nuk është në asnjë mënyrë përgjegjëse për informacionet apo këndvështrimet e shprehura në kuadër të projektit./Media Ndërtimi.