Rrugët e rrugicat kanë mbetur gati të njëjta. Dikur me gropa se nuk ishin të shtruara në asfalt, sot me gunga asfalti nga mjetet e rënda që kalojnë andej. Të shkosh aty me veturë të duket sikur je në garë nëpër rrugë malore. Teksa rrugët s’kanë ndryshuar shumë, shtëpitë tash janë zëvendësuar me banesa shumë-katëshe. Pozita e lakmueshme e “Lagjes së Muhaxherëve”, prej të cilës me pak hapa mbërrihet në qendër të qytetit, ka bërë që kjo zonë të jetë e dëshirueshme për banim, rrjedhimisht për ndërtime të larta.
“Lagjja e Muhaxherëve” është një prej shumë lagjeve, të cilat nuk identifikohen me emra rrugësh, por me mbiemra të familjeve që kanë migruar aty a me nacionalitetin e banorëve.
Historia e lagjes është e trishtë. Lagja u zhvillua nga familjet që u vendosën aty pas mposhtjes së Perandorisë Osmane në Luftën Ruso-Turke në vitin 1878. Si rezultat, Serbia fitoi pjesë të mëdha të asaj që njihet sot si Serbia jugore dhe më pas i dëboi shumicën e shqiptarëve që jetonin aty. Shumë nga ta përfunduan në Kosovë.
Sipas një historiku, që ndodhet në Planin Rregullues të kësaj lagjeje, familja e parë kishte në vitin 1878. Mbiemrat e tyre shpesh i merrnin në bazë të fshatit që kishin lënë pas në Serbi. Por, fjala arabe “muhaxhir” që në shqip i bie “migrant” apo “i dëbuar”, mbeti identiteti i lagjes tash e më shumë se një shekull më parë.
Në një terren të pjerrët, që në rrafsh nis tek rruga “Agim Ramadani” e ngjitet përpjetë deri te varri i ish-presidentit të Kosovës Ibrahim Rugova, “Lagjja e Muhaxherëve”, me karakteristikat e saj, është pjesë qendrore e kryeqytetit.
Dikur, shtëpitë renditeshin pas njëra-tjetrës, ndonjëra një-katëshe e ndonjëra dy, me strehët e tyre që ndonjëherë ishin aq afër, sa prekeshin me njëra-tjetrën e bashkë nxirrnin ujin e shiut nëpër rrugët e ngushta të lagjes. Ato rrugë, herë-herë dukej sikur të çonin diku, po shpesh ishin pa krye.
Në fillim të lagjes nga poshtë kishte kalldrëm, diku-diku sipas fqinjëve kishte beton, teksa një pjesë e madhe ishte e pashtruar. Deri vonë ashtu ishte lagjja. Një mish-mash, diku me kalldrem, diku kubëza, diku beton e diku asfalt. Një mish-mash që funksiononte për banorët e lagjes.
Ndërtesat e larta, në shumë lagje të Prishtinës, filluan të zinin vend menjëherë pas luftës së vitit 1999. E Arsim Gllogu, banor i “Lagjes së Muhaxherëve”, kujton se ndërtimet e larta me ritëm të shpejtë në lagjen e tij nisën në vitin 2010. Edhe pse nuk ishte muhaxhir, por nga Batllava, familja e Gllogut banoi në këtë lagje ndër breza, që nga viti 1930. Gllogu ishte fëmijë i vetëm dhe ishte lidhur me profesionin e të atit, atë të farkatarit.
“Shumë kam kujtime atje, shumë…”, pushon një grusht sekondash Gllogu dhe vazhdon. “Rrugicat e ngushta kanë qenë, por zemrat kanë qenë të gjera. Bash para shtëpisë sime ka qenë pak një hapësirë më e gjerë, e aty u bojke si stadium”.
Vite më vonë, pas luftës, ai rrënoi shtëpinë e vjetër me tulla nga balta, për të ndërtuar një të re sipas nevojave të tij, që ta kishte edhe punishten e tij afër.
“600 metra katrorë është [shtëpia]. Në katin përdhesë e kam pasë punëtorinë, në katet e sipërme kemi jetu, ku e kemi pasë edhe një terasë të madhe. Punë, muhabet, shoqëri, familje, të gjitha ty i kemi pasë”, thotë Gllogu. “Ka pasë organizim shumë të mirë shoqëror. Nëse dikush ish ngusht, krejt i bëheshim krah. Por, erdh e hini ndërtimi”.
Duke qenë se “Lagjja e Muhaxherëve” ishte e ndarë në parcela të vogla, për t’ua dhënë tokën investitorëve për ndërtim duhej dakordim mes kushërinjve dhe fqinjve. Sa më shumë tokë që mund të siguronin investitorët, aq më të larta do mund t’i ndërtonin ndërtesat.
Por, jo të gjithë u pajtuan kur në vitin 2017 iu afrua edhe atyre një kompani për t’ua kërkonte tokat për ndërtim. Gllogu tregon se në atë kohë nisi që të prishej harmonia e fqinjëve, harmonia e familjeve mes vete.
“Unë nuk kam pasë interes, sepse shtëpia ime ka pozitë të mirë”, thotë ai. “Megjithatë u takova që mos të jem unë pengesë e projektit më të madh. Por, mua m’i ofruan vetëm 315 metra katrorë dhe aty ka përfunduar gjithçka. Nuk e dhashë tokën dhe shtëpinë për ndërtim”.
Por, ndërtimi përreth nisi.
Gllogu kishte ftuar inspektorët, për t’ia konstatuar gjendjen e shtëpisë para se të niste ndërtimi, që nëse do të shkonte diçka keq, të kishte fakte. Sikur i kishte paraprirë asaj që do t’i ndodhte. Teksa ndërtohej rrëzë shtëpisë së tij gjatë vitit 2017, pilotat e sigurisë, që duhej ta ndalonin rrëshqitjen e dheut, dështuan. Komisioni i inspektorëve të Prishtinës vlerësoi se shtëpia e Gllogut ishte tashmë e pabanueshme.
Gllogum punishten e barti në mes të një lugine në lagjen “Arbëria”, ndërsa tash banon me bashkëshorten dhe dy djemtë e tyre me qira në lagjen “Kalabria”, e njohur shpesh si “Emshir”. Në këto gjashtë vite, ai ka shkuar rregullisht në shtëpinë e tij të vjetër dhe ka shënuar me marker çarjet e reja, duke ua shkruar edhe datat kur kishin ndodhur.
Artikull i botuar nga Uran Haxha dhe Halim Kafexholli në Kosovotwopointzero.com
Fotografia: Atdhe Mulla
Kaosi i banimit në Prishtinë