Sidomos gjatë viteve 1950-1960 u hodhën hapa të rëndësishëm për masivizimin e kinemasë. Si në Jugosllavi ashtu edhe në Kosovë filluan të ndërtohen sallat e kinemasë, në shkurt të vitit 1952 në Kosovë u hapën kinematë Bistrica-Lumbardhi në Prizren dhe kinemaja Omladina-Rinia në Prishtinë.
Me krijimin e Jugosllavisë Socialiste kinemasë i është kushtuar një rëndësi e madhe, duke krijuar zonat e prodhimit, shpërndarjes dhe shfaqjes, në rend të parë në përputhje me Bashkimin Sovjetik; kurse më pas (1948) ky sistem u riformua mbi bazën e decentralizimit. Sidomos gjatë viteve 1950-1960 u hodhën hapa të rëndësishëm për masivizimin e kinemasë. Si në Jugosllavi ashtu edhe në Kosovë filluan të ndërtohen sallat e kinemasë, në shkurt të vitit 1952 në Kosovë u hapën kinematë Bistrica-Lumbardhi në Prizren dhe kinemaja Omladina-Rinia në Prishtinë.
Njësia e Kinemasë, e cila u themelua në vitin 1944 nga Ushtria Popullore Jugosllave gjatë Luftës së Dytë Botërore, u shndërrua në Korporatë Kinematografike të Ushtrisë Popullore Jugosllave më 3 korrik 1945. Institucioni i Kinemasë si një nga institucionet jugosllave i formuar në përputhje me modelin e aplikuar nga BRSS; është formuar si një njësi në varësi të Ministrisë së Arsimit, buxheti i së cilës sigurohej nga shteti.
Një vit më vonë, në qershor të vitit 1946, u krijua Komiteti i Kinematografisë, organi më i lartë i kinemasë; Aleksandar Vučo një shkrimtar i respektuar dhe një nga themeluesit e ekipit të surrealizmit të Beogradit të viteve 20, u emërua kryetar i komitetit nga vetë Josip Broz Tito. Komiteti i Kinematografisë duke përfshirë zhvillimin e kinemasë në Jugosllavi ishte plotësisht i autorizuar edhe për çështje të rëndësishme si, botimin e revistave dhe librave kinematografik, xhirimin e filmave edukativë e dokumentarë si dhe shpërndarjen e filmave të huaj.
Për krahasim, institucioni Neoplanta në Vojvodinë, një rajon tjetër autonom i Jugosllavisë, është themeluar në vitin 1966, disa vite para Kosovafilm. Kosovafilm fillimisht u fokusua në projekte të përbashkëta. Në këtë kontekst, filmi Rekvijem (1970) me regji të Caslas Damjanovicit është xhiruar në bashkëpunim me Filmom Danas, ndërsa filmi Prva Ljubav (1970) është xhiruar sërish me Filmski Novosti me regji të Zoran Calic. Ky film është një nga filmat më të ndjekur të Jugosllavisë dhe në të cilin rolin kryesor e zotëronte Faruk Begolli. Përveç kësaj janë xhiruar filma si Moja Luda Glava (1971 – Vuk Vuca), Kondori (1970 – Zoran Calic). Filmi është xhiruar nga Umir Krvi (1971 – Zdravko Velimiroviç) në bashkëpunim me FRZ me qendër në Beograd dhe bëhet fjalë për familjet shqiptare në Mal të Zi që i japin fund gjakmarrjes.
Filmi u zgjodh si filmi më i mirë dokumentar në Festivalin e Filmit të Shkurtër dhe në Festivalin Dokumentar të Beogradit. Kako Umreti – Si e Vdiset (1972), me regji të Miomir Stamenkoviç, ishte filmi i parë i prodhuar vetëm nga Kosovafilm pa mbështetjen e një kompanie tjetër produksioni.
Abdurrahman Shala u kritikua dhe u shkarkua në vitin 1975, me arsyetimin se luftën antifashiste të Jugosllavisë e interpretoi me gjuhë qesharake në filmin Crveni Udar.
Shkrimtari Azem Shkreli u emërua drejtor i Kosovafilm, duke zëvendësuar Shalën. Gjatë periudhës së Shkrelit, Kosovafilm u fokusua më shumë në produksionet kosovare. Në këtë kuadër ishte xhiruar dokumentari “117” i Besim Sahatçiut dhe filmi “Kur Pranvera Vonohet” me regji të Ekrem Kryeziut. Skenari i filmit është bërë nga Azem dhe Imer Shkreli, bazuar nga ditarët e ditëve të luftës së Fadil Hoxhës. Ky film fillimisht ishte planifikuar të bëhej nga Zivojin Pavlovic.
Megjithatë, Pavlovic u pa si “i kundërshtueshëm” nga qeveria e asaj periudhe, dhe gjatë një kohe thuhej se xhirimi i filmit do të realizohej nga Bekim Fehmiu dhe përfundimisht filmi u realizua nga regjia e Ekrem Kryeziut. Filmi “Era dhe Lisi” është xhiruar nga Besim Sahatçiu në vitin 1979 në kuadër të Kosovafilm dhe ky film ka arritur sukses të madh. Skenaristi i filmit Petrit Imami është vlerësuar me çmimin “Arena e Artë” në festivalin e filmit të mbajtur në Pula. Kosovafilm po ashtu në vitet 1980’ta ka prodhuar filmat, si: Gjurmët e bardha (1980 – Ekrem Kryeziu), Lepuri me pesë këmbë (1982 – Ismail Ymeri), Proka (1984 – Isa Qosja), Njeriu prej dheut (1984, Agim Sopi), Pikniku (1986 – Emin Halili), Rojet e mjegullës (1988 -Isa Qosja). Paralelisht me zhvillimet negative politike, Kosovafilm u mbyll në prill të vitit 1993.
✎ Autor: Bengi Muzbeg, Tevfik Rada © PRIZMA MEDIUM
*Kjo përmbajtje është përgatitur me mbështetjen e CHwB Kosova dhe platformës GërrGërr