Ndotja e ajrit vret rreth 7 milionë njerëz çdo vit në të gjithë botën. Edhe pse ky vrasës i padukshëm ka shqetësuar qeveritë që nga Revolucioni Industrial, shumë pak është bërë kundër tij. Ndotja e ajrit madje u klasifikua si kancerogjene e njeriut në vitin 2013, megjithatë ne ende djegim lëndë djegëse fosile dhe gjithçka tjetër sikur të mos ketë të nesërme.
Një burim kryesor është “ndotja e ajrit e lidhur me trafikun” ose e ashtuquajtura “TRAP” me të cilën njerëzit që jetojnë pranë autostradave janë shumë të njohur me të. Dihet dhe pranohet gjerësisht se ndotja e ajrit vret njerëz, por pyetja është, sa herë ndotja e ajrit është njohur zyrtarisht si shkak i vdekjes?
Çuditërisht, vetëm një herë! Ky është rasti i Ella Kissi-Debrah, një vajze 9-vjeçare me astmë e cila pati fatin e keq të jetonte pranë një rruge të zënë në Londër.
Ella ndërroi jetë në vitin 2013 dhe në atë kohë ndotja e ajrit nuk u zbulua se ishte shkaku i vdekjes.
Sidoqoftë, për shkak të këmbënguljes së nënës së saj në kërkimin e drejtësisë për Ella, në Dhjetor 2020, Gjykata e Mjekësisë Ligjore zbuloi se shkaqet e vdekjes së Ella ishin dështimi akut i frymëmarrjes, astma e rëndë dhe ekspozimi ndaj ndotjes së ajrit. Një vendim i tillë thuhet se është i pari dhe i vetmi i këtij lloji në botë, një vendim ku ndotja e ajrit njihet zyrtarisht si shkaku i vdekjes.
Deri më tani, mjekët ligjorë, gjykatat dhe organet e tjera administrative kanë qenë në mëdyshje për të lidhur zyrtarisht shkakun e dukshëm me efektin e pashmangshëm, domethënë për të lidhur ndotjen e ajrit me vdekjet individuale.
Rasti i Ella -s është një hap pozitiv drejt ndryshimit të praktikës së mosveprimit, injorancës dhe mungesës së llogaridhënies së shteteve, atë me të cilën ata janë mësuar për një kohë shumë të gjatë.
Aktualisht nuk ka asnjë rast në jurisprudencën e Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut ku është gjetur shkelje e “të drejtës për jetë” për shkak të ndotjes së ajrit.
Sidoqoftë, pas analizimit të vendimeve të mëparshme të Gjykatës në çështje të ngjashme, nuk është larg mendimit se është vetëm çështje kohe para se të krijohet një rast si ky; një rast kur ndotja e ajrit është gjetur të jetë shkaku i vdekjes dhe më pas baza për përgjegjësinë shtetërore.
Fakti që ndotja e ajrit vret nuk mund të mohohet më nga shtetet që vënë përfitimin ekonomik në radhë të parë, dhe këto shtete duhet të ndërmarrin veprime pozitive për të siguruar të drejtën për një mjedis të pastër, dhe gjithashtu të mbajnë përgjegjësi kur nuk e bëjnë këtë.
E dëmshme për arritjen e këtij qëllimi është së pari të konstatohet se shkaku i vdekjes është ndotja e ajrit, dhe kjo është arsyeja pse rasti i Ella -s është kaq i rëndësishëm, pasi është njohja e parë zyrtare e vrasësit të padukshëm, dhe me shpresë jo e fundit.
Megjithëse nuk kemi parë ende shumë rezultate të këtij rasti, nuk është shumë optimist të besohet se do të bëjë një ndryshim në trajtimin e ndotjes së ajrit, jo vetëm në Evropë, por në të gjithë botën. Kemi një rrugë të gjatë për të bërë, por hapi i parë është bërë dhe duhet të njihet.
Ky vendim i hap rrugën përfundimisht mbajtjes së llogaridhënies së shteteve për dështimin për të siguruar dhe respektuar të drejtën themelore të qytetarëve për ajër të pastër dhe mjedis të shëndetshëm.
*Opinion i shkruar nga ALBA DUSHI, monitoruese e proceseve gjyqësore strategjike për të drejtat e njeriut, punën, administratën publike dhe të drejtën mjedisore.