Qeveria dhuron nga paratë e taksapaguesve, 2.1 miliardë lekë për kompaninë e Rrugës së Arbrit. Kostot për ndërtimin e rrugës, ndër më të lartat në vend. Transaksioni për llogari të privatit, rekord në pagesat e thesarit.

Në datën 21 janar, një transaksion me vlerë 2.1 miliardë lekë është paguar nga Buxheti i Shtetit për kompaninë “Gjoka Konstruktion”, e cila po ndërton rrugën e Arbrit, falë një kontrate koncesionare PPP të dalë nga paketa e qeverisë “1 miliard dollarë për rindëritimin”. Fatura e Ministrisë së Infrastrukturës dhe Energjisë për llogari të kompanisë private përbën një nga rekordet me vlerë më të lartë të paguar ndonjëherë, çka demonstron edhe njëherë atë që institucionet ndërkombëtare (FMN, BB) kanë deklaruar për rrezikun e rritjes së borxhit dhe barrës së lartë që iu ngarkohet taksapaguesve shqiptarë përgjatë viteve në vijim. Projekti i kësaj rruge, edhe pse është propaganduar si zgjidhje për qarkun e Dibrës, në lidhjen që do të hapë me kryeqytetin etj., ka ngjallur debate, jo vetëm për llojin e kontratës, por edhe për kostot tejet të larta, që mbërrijnë 254 milionë euro (33.6 mld lekë), me një përllogaritje mesatare që shkon 5 milionë euro për kilometër. Rruga e Arbrit parashikon ndërtimin e rreth 50 kilometrave rrugë me një tunel nën Qafën e Murrizit dhe është projektuar për qarkullim me dy korsí.

Tenderi

Në datën 1 nëntor 2017, në garën koncesionare për ndërtimin e rrugës së Arbrit, mes tre kompanive që shprehën interesin, fituese u shpall kompania “Gjoka Konstruksion”. Sipas njoftimit zyrtar të Ministrisë së Infrastrukturës dhe Energjisë, “Gjoka Konstruksion” ishte paraqitur me të gjitha dokumentet në përputhje me kërkesat, duke lënë pas kompanitë “Adem Pojani” dhe “Alb Star”. Në fakt, projekti i “Gjokës” u shfaq në vitin paraardhës, kur qeveria refuzoi kompaninë kineze “China State Construcion”. Kjo e fundit u la jashtë gare në mënyrë të dyshimtë, teksa duke plotësuar të gjitha kushtet ishte angazhuar të përfundonte në kohë 27 kilometrat më të vështirë të rrugës me 290 milionë eurot që ofroi. Pa asnjë argument dhe dokument zyrtar, tetorin e vitit 2016 kinezët u tërhoqën me jehonën qeveritare se oferta e tyre vlente shumë lekë. Nga ai moment u shfaq “Gjoka Konstruktion”, e cila u vetëofrua  me një projekt me kosto 250 milionë euro dhe u pranua, por teksa mbeti e vetme, qeveria hapi sërish garën. Pasi pranoi dy oferta në shtator 2017, ministria e drejtuar nga Damian Gjiknurit ligjëroi “Gjoka Konstruktion” për të ndërtuar dhe mirëmbajtur rrugën.  Sipas ofertës, ndërtimi i rrugës do të zgjasë 46 muaj që nga momenti i lidhjes së kontratës.

Projekti

Sipas Ministrisë së Infrastrukturës dhe Energjisë, Rruga e Arbrit është e përfunduar plotësisht në 20.1 km, ndërsa 15.1 km janë përfunduar pjesërisht. Po ashtu, ka një projekt ekzistues edhe për 26.4 km. Në total janë 61.6 km të projektuar për gjurmën kryesore me standardin C3, nga të cilët 26.3 km nuk janë prekur me punime ndërtimi. Sipas studimit të fizibilitetit të hartuar rreth vitit 2005, thuhet në dokumentet e tenderimit, e gjithë gjurma Tiranë-Bllatë sipas këtij varianti pritet të jetë afërsisht rreth 73.5 km e gjatë, çka do të thotë që afërsisht në total 11.8 km rrugë janë ende të pa projektuara. Ky segment lidh Tiranën pikën kufitare të Bllatës. Projekt-Ideja për “Përmirësim, Ndërtim, Operim, dhe Mirëmbajte e Rrugës së Arbrit” për kompletimin e të gjithë gjurmës së Rrugës së Arbrit përfshin projektet e segmenteve të pa projektuar (skajet lidhëse), përmirësimin e projekteve të segmenteve ku punimet janë ende të papërfunduar me synimin e përmirësimit të tyre nga standardit C3 të standardit të vitit 2001 në atë C2 sipas standardit të vitit 2015 si dhe mirëmbajtjen e segmenteve të ndërtuara. Në projekt ide, të nxitur nga rëndësia që ka segmenti Zall Bastar-Dalja e Urës së Vashës, që është sa 1/3 e të tërë Rrugës së Arbrit është projektuar edhe lidhja e Rrugës së Arbrit me Klosin. Në projekt ide është marrë në konsideratë distanca kohore më e shkurtër, siguria e kërkuar në tunele, pasi parashikon edhe një tub emergjence, krahas atij kryesor dhe aksesi me i shpejtë i rrugës nga banorët e Matit përmes lidhjes me Klosin.

Gara

Komisioni i dhënies me koncesion të procedurës me objekt “Përmirësimi, ndërtimi, operimi dhe mirëmbajtja e Rrugës së Arbrit” në nëntor 2017 përfundoi shqyrtimin dhe vlerësimin e ofertave të paraqitura në sistemin elektronik të APP duke shpallur fituese shoqërinë “Gjoka Konstruksion”. Nga shqyrtimi i dokumentacionit të dorëzuar në sistemin elektronik, në këtë procedurë rezultoi se operatori ekonomik “Adem Pojani” kishte paraqitur disa dokumente, të cilat nuk përmbushnin kriteret e kërkuara, rrjedhimisht oferta u shkualifikua. Nga shqyrtimi i dokumenteve të sistemit u konstatua se operatori ekonomik shoqëria “Alb-Star” sh.p.k. kishte paraqitur disa dokumente teknike dhe ligjore, por nga analizimi i tyre rezultoi se nuk kishte ofertë financiare dhe nuk plotësoheshin kriteret e kërkuara. Për këtë arsye, komisioni vendosi të shkualifikojë edhe operatorin “Alb-Star” sh.p.k.

Parimi i shprehur nga qeveria për zgjedhjen e kontratave koncesionare për ndërtimin e rrugëve është “angazhimi i kapitalit privat në ekonomi”. Por, kompanitë që kanë fituar kontratat koncesionare aktualisht kanë vënë në dispozicion të projekteve kapitale minimale, ndërkohë që qeveria ka premtuar se do të japë “garanci sovrane” për kompanitë që këto të fundit të mund të marrin kredi në banka. Kompania “Gjoka”, e cila po ndërton rrugën e Arbrit me kosto 254 milionë euro, ka një kapital të paguar prej vetëm 80 milionë lekësh (rreth 625 mijë euro). Por më shqetësuese janë klauzolat e kontratave të tjera si ajo e rrugëve Milot – Balldre dhe Orikum – Dukat, në të cilat qeveria merr përsipër të japë garanci për kreditë bankare të kompanive private. Pa kapital privat dhe duke rrezikuar vetëm paratë e taksapaguesve, parimi i angazhimit të kapitalit privat në ekonomi duket se nuk qëndron.

Pas ndërtimit, rruga do të jetë me pagesë

Pasi qeveria vendosi t’ia japë kompanisë “Gjoka”, kjo e fundit u zotua që rrugën ta ndërtojë për 46 muaj, por edhe të vendosë një tarifë për kalimin e  mjeteve. Kompania do të përdorë fonde nga buxheti i shtetit, të cilat do të jenë rreth 60 milionë euro për 4 vitet e para, ndërsa ka kërkuar të aplikohet një tarifë mesatare 4 euro për makinë dhe propozon që të ardhurat të ndahen me qeverinë në nivelin 50 për qind. Fluksi mesatar i mjeteve në rrugë pritet të jetë 3690 makina/ditë. “Duke aplikuar një tarifë mesatare prej 4 eurosh/ makinë të ardhurat nga pagesa e kalimit të rrugës do të jenë rreth 53 milionë euro për një periudhë 10-­vjeçare. Gjysmën e kësaj shume prej 26.5 milionë eurosh e përfiton kompania dhe kjo vlerë zbritet nga shuma totale e të ardhurave nga shteti. Çdo e ardhur mbi këtë vlerë i takon direkt buxhetit të shtetit. Vlera prej 246 milionë eurosh është vlera totale për pagesat e shtetit, plus pagesat nga tarifat e kalimit të makinave. Çdo e ardhur që i takon shoqërisë nga pagesat e kalimit të makinave, 50 për qind e shumës, zbritet nga pagesa që do të bëjë shteti, pra shteti paguan diferencën për të arritur te vlera 246 milionë euro”, shpjegohet në relacionin e vendimit. Qeveria vlerëson se nëse të ardhurat nga e rrugës nuk realizohen, risku do të merret nga kompania. “Nëse do t’i referoheshim mënyrës se si janë shpërndarë risqet sipas këtij propozimi rezulton se kjo mënyrë përmbush parimin e shpërndarjes efektive të riskut, duke e bërë këtë projekt të partneritetit publik-­privat të realizueshëm. Nga studimi i fizibilitetit rezulton se shoqëria ‘Gjoka Konstruksion’ ka marrë përsipër pjesën më të madhe të risqeve dhe së bashku me to koston e tyre. Gjithashtu, kompania merr përsipër riskun e mosrealizimit të 50 për qind të të ardhurave të pritshme nga pagesat e përdoruesve të rrugës”, shpjegohet në relacion.  Kontrata e parë PPP e paketës 1 Miliard,  u firmos në 5 shkurt 2018, nga Sekretari i Përgjithshëm i Ministrisë së Infrastrukturës dhe Energjisë Gentian Keri dhe Presidenti i kompanisë “Gjoka Konstruksion”, Rrok Gjoka. “Jemi shumë të bindur që shoqëria, nga diskutimet dhe ato çka na prezantoi gjatë negociatave të kontratës i ka marrë të gjitha masat që brenda afateve të përcaktuara në kontratë, pra brenda këtij viti do të realizohet pjesa e financimit dhe fillimi i punimeve të rrugës. Është një nga veprat e rëndësishme, një lajm shumë i mirë për qytetarët shqiptarë por mbi të gjitha për qytetarët dibranë të cilët prej shumë vitesh e kanë pritur këtë rrugë”, u shpreh atë ditë ministri i MIE, Damian Gjiknuri.

Rrugët dhe urat që do ndërtohen

Sipas dokumentacionit të tenderit, periudha e koncesionit parashikohet të jetë 13 vjet, duke filluar nga nënshkrimi i kontratës.

Segmenti 1. Fillon në dalje të Tiranës, aty ku mbaron rruga ekzistuese, dhe përfundon tek Ura e Brarit, aty ku kanë filluar punimet për ndërtimin e rrugës. Gjatësia e tij është 1.153 km. Rruga ndjek një gjurmë të re, të ndryshme nga rruga ekzistuese që të çon tek Ura e Brarit. Ky segment përfundon para hyrjes tek Ura e Brarit.

Segmenti 2: Ura e Brarit – Zall Bastar, me gjatësi 5.46 km. Në këtë segment janë realizuar pjesërisht punimet me fonde të buxhetit të shtetit dhe aktualisht këto punime janë në shtresë çaklli, si dhe janë përfunduar veprat e artit, mbrojtja e skarpateve dhe konstruksioni i një tuneli të shkurtër.

Segmenti 3: Zall Bastar – Dalja e Urës së Vashës, sipas Projekt-Idesë është me gjatësi  23.188 km. Ky është segmenti kryesor i Rrugës së Arbërit, sepse është më i gjati, rreth 1/3 e rrugës, përshkon terrenin më të vështirë nga pikëpamja topografike, hidrologjike, dhe gjeologjike si dhe është tërësisht i paprekur nga ana ndërtimore. Në projekt ide gjatësia e këtij segmenti është 23.188 km.

Segmenti 4: Dalja e Urës së Vashës – Bulqizë, me gjatësi 9.715 km. Në këtë segment janë realizuar pjesërisht punimet me fonde të buxhetit të shtetit. Në një gjatësi prej 2.7745 km është hapur vetëm traseja e rrugës (pa nënshtresat) dhe janë ndërtuar veprat e artit, si tombino e mure mbajtës. Rruga ka një gjerësi 11 m me gjerësi asfalti 9 m.

Segmenti 5: Bulqizë-Ura e Çerenecit, me gjatësi 20.12 km.

Në këtë segment rrugor punimet kanë përfunduar në vitin 2009 dhe 2011. Gjerësia e rrugës është 11 m dhe asfalti 9 m. Duke qenë se ky segment rrugor është realizuar vitet e fundit nga D.P.Rr, sot A.RR.Sh, punimet ndërtimore për këtë segment kanë përfunduar dhe konsiderohet se është i hapur për trafikun. Ky segment është prezantuar por nuk është pjese e Projekt Idesë.

Segmeni 6: Ura e Çerenecit – Bllatë, me gjatësi  9.111 km.

Për këtë segment rrugor nuk ka projekt ekzistues. Ky segment rrugor fillon në afërsi të Urës së Çerenecit dhe përfundon në Bllatë, në afërsi të pikës doganore me Maqedoninë. Gjerësia e rruges do të jetë si në shumicën e segmenteve të tjera, 11 m gjerësi dhe asfalti 9.5m. Në këtë segment do të ndërtohen 2 ura, një në afërsi të Urës së Çerenecit mbi Lumin Zall i Bulqizës me një gjatësi prej 212m dhe ura tjetër mbi Lumin Drin i Zi me një gjatësi prej 292 m

Segmenti D (7): Bllatë – Maqellarë

Për të plotësuar nevojat e trafikut të ardhshëm, rruga ekzistuese Maqellarë-Pika kufitare Bllatë duhet të rikonstruktohet në standardin e një rruge urbane për shpërndarjen e të tërë trafikut të Rrugës së Arbrit në drejtim të Peshkopisë (Maqellarë) dhe Maqedonisë (Pika kufitare Bllatë). Ky segment lidh fshatin Bllatë me pikën doganore me gjë gjatësi prej 0.557 km, si dhe me Maqellarën me një gjatësi rreth 2.438 km.

Segmenti K (8) është degëzimi Dalje Ura e Vashës – Klos.

Ky segment rrugor ka një gjatësi rreth 3.092 km dhe lidh Rrugën e Arbrit me rrugën Burrel – Klos, në dalje të Urës së Vashës. Ndërtimi i këtij degëzimi është i rëndësishëm pasi do të lidhë Burrelin me Tiranën në distancë më të shkurtër nga aksi ekzistues që është sot Burrel – Milot-Tiranë.