Në pellgun e lumit “Lepenc” në Kaçanik ka filluar puna për ndërtimin e 23 hidrocetraleve të vogla të planifikuara nga Ministria e Zhvillimit Ekonom dhe Ministria e Energjisë dhe Minierave. Mirëpo, ndërtimi i këtyre hidrocentraleve me kapacitet total prej 34,4 MW, po kundërshtohet nga kjo anë, shkruan Ndërtimi.info.

Ndërtimin e këtyre hidrocentraleve, që ishin planifikuar në bazë të studimeve të parafizibilitetit për identifikimin e burimeve hidrike për hidrocentrale të vogla te realizuara më 2006, 2009 dhe 2010 , po e kundërshton edhe Organizata për Mbrojtjen e Mjedisit ”Gjethi” nga Kaçaniku.

E, në lidhje me këtë, kjo organizatë së fundmi ka realizuar një analizë të përgjithshme e ndikimeve negative dhe përfitimeve nga këto impiante,  “Arsyeshmëria e ndërtimit të hidrocentraleve të vogla në Pellgun e LumitLepenc dhe pse nuk duhet vazhduar me ndërtimin e tyre”.

Përmes kësaj anlize OJQ “Gjethi” ka paraqitur dëmet që sjell ndërtimi i hidrocentrale në këtë pellg e  të cilat sipas tyre janë të shumta e në fusha të ndryshme.

Organizata “gjethi” thekson se për ndërtim të hidrocentraleve në Pellgun e Lepencit janë planifikuar të shpenzohen mbi 47 milion euro.

Sipas analizës së organizatës, Asambleja Komunale e Kaçanikut pa ndonjë diskutim të veçantë dhe pa ndonjë konsultë me publikun, kishte dhënë pëlqimet për ndërtimin e hidrocentraleve në pellgun e Lepencit dhe atë Hidrocentralin mbi Urën e Banovinës , Hidrocentralin “Soponica” , Hidrocentralin “Kriva Reka” dhe Hidrocentralin “Reka e Kotlinës”.

Zona natyrore të veçanta, gjatë ndërtimit të hidrocentraleve  siç theksohet në analizën e OJQ “Gjethi” do të atakoheshin dhe dëmtoheshin tmerrësisht dhe në pakthim. Sipas saj, dëmi primar, i cili edhe ka filluar, ka të bëjë me shpyllëzimin e pakontrolluar, ndotjen e tokës dhe shpërfytyrimin e zonës nga punët ndërtimore me makineri të rënda. Ndërsa, për nevoja të punëve dhe të funksionimin të hidrocentralit, së paku një rrugë përgjatë gypit që nga vepra e marrjes deri te vepra e prodhimit, duhet të ndërtohet.

Ndër dëmet tjera në rrafshin e natyrës që do t’i shkaktohet zonës së pellgut të lumit “Lepenc” evidentohet edhe humbja e peisazheve natyroe, dëmet që do shkaktoheshin në gjallesat që ekzistojnë në këtë lum, si dhe ajo se do të shterpëzohet nga bimësia në mungesë të ujit apo ndryshimit të shpeshtë nivelit të tij bazuar në nevojat e punës së hidrocentralit.

Dëmi social që do i shkaktohej  që theksohet në këtë analizë është potenciali socio-kulturor në relacion me identitetin e Luginës i cili është element me rëndësi të veçantë në këtë mes gjithashtu do të humbej. Banorëve në afërsi por edhe banorëve të regjionit do tu hiqej mundësia kalimit të kohës së lirë në luginën e lumit, mundësia e peshkimit dhe mundësia e hikingut/bjeshkatarisë sikur që kishte ndodhur traidicionalisht.

Ndërsa, një element kulturor tjetër është edhe ekzistenca e mullinjve tradicional. Mungesa e ujit do t’ia jepte një shtytje të madhe procesit të humbjes së kësaj trashëgimie i cili ka filluar më herët dhe nuk është adresuar asnjëherë deri më tani.

Humbjet ekonomike që i nënvizohen në këtë analizë si pasojë e ndërtimit të këtyre hidrocentrale kanë të bëjnë kryesisht më tokat bujqësore. Në këtë zonë ekzistojnë i janë së paku mbi 7,000 hektarë e tokës bujqësore përgjatë lumenjëve që mund të zhvillohet në bujqësi ekstenzive me rregullime të lehta irigacioni dhe së paku mbi 15.000 hektarë potencial për zhvillim të kulturave të përshtatshme bujqësore në regjion më të gjerë.

Në kontekstin e kësaj organizte i gjithë ky potencial do të relativizohej pasi që uji do të shfrytëzohet për nevoja prodhimi të rrymës dhe atëherë do të vazhdojë trendi negativ i humbjes së tokave bujqësore duke i mundësuar zhvilluesve dhe uzurpatorëve ti shndërrojnë ato në toka për destinime tjera.

OJQ “Gjethi” vlerëson se duhet ndaluar planifikimi dhe ndërtimi i hidrocentraleve të vogla në Pellgun e Lumit Lepenc për dy arsye.

Arsyeja e parë e nënvizuar në analizën e kësaj organizata ka të bëjë me përgatitjen e një analize të detajuar se për çfarë nevoja duhet të përdoret uji i lumit “Lepenc”.

Ndërsa, arsyeja e dytë kryesore pse duhet të ndalet ndërtimi i këtyre hidrocentraleve se sipas anlizës së OJQ “Gjethi”,është se ato nuk do të prodhonin më shumë se 40-50% të energjisë së planifikuar, posaçërisht gjatë kohës së verës së vonë deri në fund të vjeshtës

I tërë procesi i planifikimit dhe ndërtimit të hidrocentraleve në të njëjtin pellg  OJQ “Gjethi” vlerëson se së paku duhet ngrirë dhe prolonguar deri sa të ndërmerren hapat në vijim:

1. Të realizohet një gjithëpërfshirje dhe transparencë më e madhe në proces. Bazuar në legjislacionin ndërkombëtar që u përmend më lart dhe atij kombëtar, të gjitha palët e interesit e posaçërisht komuniteti duhet pasur informacionin relevant për çka është duke ndodhur dhe çka planifikohet të ndodhë në vendin ku jetojnë. Ideale do të ishte kur iniciativat do të vinin nga vet komuniteti. Gjithsesi, të gjitha palët duhet të jenë pjesë e tërë procesit dhe përfundimisht vendim marrja të jetë e përbashkët dhe të mos mungojë inkurajimi i palëve për ide të ndryshme dhe informacion më të zgjeruar. Tendenca që vetëm të Informohen dhe konsultohen palët është e kufizuar në krahasim me shkallën e impaktit dhe nuk funksionon në këtë rast. Mundësia e ndryshimit të mendimeve në rrethana të caktuara nga palët e të interesit është gjithashtu e mundshme dhe lejohet nga legjislacioni i lartpërmendur;
2. Të realizohet një studim fizibiliteti mbi ndikimet e socio-ekonomiko-mjedisore të hidrocentraleve të madhësive të ndryshme (posaçërisht të madhësisë mikro dhe piko) në mënyrë që të zgjidhen ato me më pak ndikim, të arrijnë të adresojnë çështjet e furnizimit me rrymë me prioritet komunitetin e zonës dhe në të njëjtën kohë të jenë të përshtatshëm me sistemit tonë ekzistues energjetik;
3. Të analizohet dhe shikohet mundësia e relativizimit të impakteve të hidrocentraleve në rrethin e ngushtë të komunitetit duke aplikuar intervenime socio-ekonomike dhe mjedisore në mënyrë që të mos ndodhë “një Obiliq apo Hade tjetër” ku përfiton ekonomikisht shoqëria kosovare në përgjithësi ndërsa afektohet negativisht në masë vetëm komuniteti i zonës.

Aplikimi i preferencave të veçanta për ba norët e zonës gjatë distribuimit të rrymës mund të jetë një nga hapat social me këtë rast. Është me rëndësi që për këto hapa jo direkt për realtivizim të impakteve të jenë të jenë të informuara palët paraprakisht dhe të njëjtat të futen si lloj kontrate dhe të zbatohen seriozisht. Ndoshta një mënyrë e mirë që furnizimi të arrijë shtresën e targetuar të shoqërisë do të ishte edhe decentralizimi i sistemit energjetik.

4. Se paku të reduktohet brenda standardeve të aplikueshme kosovare ndotja e lumenjve në fjalë që vjen nga ujërat e zeza të pa trajtuara dhe ujërat industriale të regjionit. Përveç ndikimeve enorme negative në mjedis, ato bëjnë që çdo projekt zhvillimor të shikohet me dozë maksimale mosbesuese se i njëjti do të ketë ndonjë ndikim pozitiv në shoqëri.
5. Në rrjedhën e proceseve zhvillimore në vendin tonë si një vend në zhvillim, ku kërkesat dhe furnizimi me energji janë ende në definim e sipër dhe ku humbjet e energjisë janë enorme (humbjet teknike dhe komerciale të sistemit energjetik në Kosovë ishin 31.8% më 2015 (EC 2016, pp. 59-60)), janë më se të nevojshme planifikimi dhe zbatimi i politikave dhe programeve për përdorim efektiv dhe efiçent të energjisë. Rrjeti energjetik nuk mundë të jetë efektiv me gjithë ato humbje që i ka dhe duke pasur parasysh mos shtrirjen e tij në kontekstin administrativ ne veriun e Kosovës. Programet e efiçiencës së energjisë janë gjithashtu në hapa embrionalë dhe zbatimi i tyre lë shumë për të dëshiruar. Në këtë realitet, marrja e vendimeve të nxituara në favor të lejimit të impianteve në fjalë pa i konsumuar aktivitetet e lartpërmendura dërgon në rrugë pafund në kontekstin e analizave të kërkesë- furnizimit me rrymë (Collier 2004). Efektiviteti i sistemit dhe zbatimi i masave të efiçiencës së energjisë duhet të jenë të konsoliduara dhe vetëm kur janë bërë hapat e parë substancial në këtë drejtim, atëherë duhet të vazhdohet me planifikimet dhe zhvillimet paralele për prodhimin e energjisë së ripërtëritshme. Është nonsens ndërtimi i një morie hidrocentralesh që me vete bartin ndikime të hatashme negative dhe që mbulojnë vetëm 2.2% të bruto konsumit të përgjithshëm të vendit kur mbi 30% e energjisë humbet gjatë transportit, nuk tarifohet (vidhet) apo nuk paguhet.
6. Duhet bërë analiza dhe si përfundim të revidohet Strategjia e Energjisë së Kosovës në mënyrë që ajo të përfshijë edhe format tjera alternative të energjisë si energjia nga era, dielli, biomasa dhe ajo termale. Me këtë rast duhen paraparë dhe aplikuar tarifa nxitëse edhe për ato burime të energjisë alternative që për momentin nuk i parasheh ai plan (p.sh. të energjisë solare), si dhe në të njëjtën kohë ato tarifa nxitëse të jenë më afatgjata (INDEP&KOSID 2014). Lehtësimet dhe stimulimet e ndryshme nga Qeveria për nxitjen e prodhimit dhe efiçiencës së energjisë nga konsumuesi i fundit (panelat solarë nëpër objekte private dhe publike, utilizimi i fuqisë së erës, prodhime për nevoja të një apo numri të vogël të amvisërive të energjisë nga uji, aplikimi i termoizolimeve nëpër ndërtesa, përdorimi i elektroshtëpiakeve dhe ndriçimit me shfrytëzim sa më të ulët të energjisë, etj.), së bashku me ato që u përmendën më lart në këtë pikë, mundë të ndikojnë substancialisht në arritjen e caqeve të lartpërmendura të kapaciteteve të burimeve të energjisë së ripërtëritshme në Kosovë.