Për të kuptuar gjendjen e mundësive të grave në arkitekturë, mendoni për kompaninë që tani për tani ka komisione me njerëz me profilet më të larta arkitekturore në botë, ka vetëm dy drejtoresha gra dhe këtë adresë interneti: big.dk.

Shkruan Allison Arieff, opinioniste me fokus në dizajn dhe arkitekturë, New York Times.

Po, BIG (Bjarke Ingels Group) është me bazë në Danimarkë (pra “dk”), por përdorimi i kompanisë për këtë adresë të paefektshme vetëm përmbledh gjendjen me të cilën përballen shumë gra në profesionin arkitekturor sot.

Deri në vitin 1972 dhe ardhjen e “Title IX” (ligji federal i të drejtave civile në Shtetet e Bashkuara të Amerikës), i cili ndaloi diskriminimin gjinor në programet arsimore të financuara nga federata, shumica e shkollave arkitekturore amerikane refuzuan të pranonin gratë. Sondazhi i fundit i kësaj fushe zbuloi se gratë përbëjnë gjysmën e të diplomuarve nga programet e arkitekturës në këtë vend, por përbëjnë rreth 20 për qind të arkitekteve të licencuara dhe 17 për qind të partnereve apo drejtoreshave në studiot e arkitekturës.

Nuk ka asnjë shpjegim të thjeshtë për këtë. Sfida, tha Ila Berman, dekane e Shkollës së Arkitekturës në Universitetin e Virginia-s (dhe një nga vetëm disa dekane gra në këtë fushë), është të “ndryshojë një kulturë që do të ndryshohet vetëm nëpërmjet përfaqësimit, kur 50 për qind e njerëzve në dhomë janë gra”.

Tentativa – lajmi i mirë është se po ndodh.

Arkitektura ka pasur një moment #MeToo (#EdheUnë). Një listë online e arkitektëve burra të akuzuar për ngacmimin e kolegeve, ngjashëm me një listë që qarkulloi në industrinë e medias, u shfaq këtë vit. Një nga burrështetasit më të vjetër të fushës, Richard Meier, dha dorëheqjen në mars nga një rol udhëheqës në studion e tij pas akuzave për ngacmim seksual nga pesë gra. “Zërat e Grave”, një manifest që bën thirrje për t’i dhënë fund “paragjykimeve të përhapura dhe sjelljeve të padrejta që duket se janë sistematike në kulturën dhe disiplinën tonë”, u prezantua nga një grup arkitektesh gra në një ‘flash mob’ (Grup njerëzish që mblidhen papritmas në një vend publik) në Bienalen e Arkitekturës së Venedikut gjatë verës.

Iniciativa “Equity by Design” e Institutit Amerikan të Arkitektëve, udhëhequr nga dega e San Franciskos, ka punuar për të adresuar “pinch points” (s.q. çdo pikë në të cilën është e mundur që një person ose një pjesë e trupit të një personi të kapet midis pjesëve të lëvizshme të një makinerie) në profesion dhe për të promovuar praktikat më të mira në rekrutimin, mbajtjen dhe promovimin në këtë fushë. Në nëntor, iniciativa publikoi ​rezultatet e një studimi prej 14,360 të anketuarish në çdo shtet dhe në gjashtë kontinente. Ndër gjetjet e tij: arkitektet dhe projektueset gra dhe minoritete marrin paga më të ulëta sesa bashkëmoshatarët e tyre të bardhë dhe kanë më pak gjasa të mbajnë pozita udhëheqëse, nënat në veçanti humbasin nga karriera dhe avancimet e pagave dhe firmat kanë qenë të ngadalshme në ndjekjen e praktikave më të mira në lidhje me barazinë dhe mirëqenien e punëtorëve.

Unë u shokova nga sa burra kundrejt grave raportuan se ndiheshin fuqishëm se puna e tyre kishte përjetuar ndryshim; kjo ndoshta lidhej me gjetjen se arkitektet ndjehen sikur janë të njohura për të punuar shumë.

Jashtë A.I.A., të tjerët po përpiqen të ndryshojnë atë që shumë e konsiderojnë kulturë toksike. “Ne nuk jemi viktima, ne jemi objektiv”, tha Caroline James, e diplomuar në programin e arkitekturës së Harvardit dhe themeluese e grupit të avokatisë Design for Equality. “Le t’i japim gratë si vegla që mund t’i përdorin. Mbikëqyrje. Qasje në informata. Ndarje e informacionit të pagave. Është koha për të identifikuar problemin dhe çfarë duhet të bëjmë për të ecur përpara”, tha ajo.

Gratë janë të nën-përfaqësuara në arkitekturë jo vetëm në krye të fushës, por në të gjitha nivelet. Në vitin 2015 dhe 2016, vetëm 31 për qind e anëtarëve të fakultetit në arkitekturë me orar të plotë ose të pjesshëm ishin gra. Megjithëse gratë kanë rritur gradualisht numrin e tyre, ata e kanë bërë më së shumti atë në nivelet më të ulëta të të dyjave, akademisë dhe profesionit.

Nuk është për t’u habitur, që përqindja e grave në arkitekturë rrënjësisht zvogëlohet, ndërsa një ngjit shkallët drejt pozitave më të larta dhe nderimeve prestigjioze. Mentoret gra dhe “role models” janë rë pakëta. (Përveç Zaha Hadid, sa arkitekte femra mund të emërosh?) Edhe pse gratë mund të rriten në numër në sallën e ligjëratave, ata janë të nën-përfaqësuar në plan programet e kurseve, të cilat mund të dërgojnë një mesazh se gratë nuk vlerësohen nga pjesëmarrësit.

Do të dukej e qartë: Nëse doni më shumë arkitekte gra, mësoni më shumë gra të bëhen arkitekte. Fusha të tjera ku gratë janë të nën-përfaqësuara flasin për një problem të tubacionit, besimin se mungesa e diversitetit rrjedh nga mungesa e talenteve në dispozicion. Por pothuajse gjysma e studentëve të arkitekturës janë gra, prandaj pse janë kaq pak të lidhura me industrinë pas diplomimit?

Edhe në vitin 2018 supozimet që gratë do të tërhiqeshin për t’u martuar, se ato nuk do të ishin në gjendje të komandonin autoritetin në vendet e punës, apo edhe pse kreativiteti i tyre nuk ishte deri në mesatare, kanë vazhduar, duke rezultuar në paga të pabarabarta, njohje dhe akses në mundësi. Çdo grua me të cilën fola për këtë temë ka një histori (ose më shumë të ngjarë, shumë histori) të njerëzve që vënë në pyetje kompetencat dhe kualifikimet e tyre, duke mos besuar se ato ishin në fakt përgjegjëse për ndonjë projekt.

Disa gra thanë se klientët shpesh supozojnë se një arkitekte grua në një dhomë, ndodhet aty për të marrë shënime ose për të shërbyer kafe. Një grua u pyet në një mbledhje nëse ajo kishte PMS (Sindroma premenstruale), një tjetër tregoi kohën kur një grup kolegësh meshkuj u ankuan tek kreu i firmës se ata nuk mund të merrnin urdhra nga një grua; edhe një tjetër përshkruan humbjen e një promovimi pasi mbeti shtatzënë.

Disa prej programeve më prestigjioze arkitekturore të vendit, përfshirë Yale, Princeton, Columbia, Cornell, Universitetin e Virginia-s dhe Universitetin e Kalifornisë, Berkeley, në vitet e fundit kanë emëruar gratë si dekane apo drejtuese. Do të ishte e paarsyeshme të vendosnim barrën e transformimit në një grup grash – dhe është fyese për të gjitha gratë të supozohet se këto arkitekte të talentuara dhe të afta janë punësuar vetëm për shkak të gjinisë së tyre. Por këto emërime fillojnë të ndryshojnë balancin e pushtetit.

“Është kuptimplotë si simbolikisht dhe thelbësisht se unë jam një dekane grua në Yale”, tha Deborah Berke, dekane e arkitekturës në Yale dhe drejtoreshë e studios së saj. “Ne nuk do ta shohim ndryshimin e kulturës menjëherë. Por ne do të shohim rezultatet”, tha ajo.

Në arkitekturë mbizotëron shqyrtimi i kolegëve. Kur vendimet bëhen nga komitetet e përbëra nga burra, përbëhen nga intervistat me kandidatët më së shumti burra dhe dërgohen për tu miratuar nga një burrë, sistemi vazhdon vetë. Arkitektet gra bëjnë më pak se homologët e tyre burra në çdo nivel të përvojës.

Për ta thënë qartë, njerëzit janë ende fytyra e profesionit.

“Çdo arkitekte grua që njoh unë, mendoj, do të thoshte të njëjtën gjë”, tha zonja Berke. “Unë dua të jem një arkitekte e mirë që ka një ndikim kuptimplotë. Nuk dua të njihem si një arkitekte e mirë grua. Arkitektura duhet të duket si bota që i shërben – dhe kjo mund të jetë gjithkush”.

Ri-definimi i suksesit

Arkitektët që shumica prej nesh dëgjojmë për ta – Gehry, Foster, Ingels shpesh janë angazhuar të dizajnojnë rrokaqiejt, muzetë dhe kampuset e korporatave të teknologjisë së lartë, dhe ndërtesa që janë parë si kulmi i suksesit, projektet të cilat duhet t’i synojnë të tjerët. Ka gra që duan të dizajnojnë rrokaqiejt, gjithashtu, por kjo paraqet një pamje mjaft të kufizuar të asaj që arkitektura mund të jetë. Pjesë e cila mund të llogaritet për numrin e ulët të të diplomuarave gra që vazhdojnë në fushën e tyre mund të jetë interesi i tyre për të krijuar një rrugë tjetër.

Çelësi për mundësi të barabarta më të mëdha është rishqyrtimi se çfarë do të thotë suksesi në arkitekturë. “Ka aq shumë në dispozicion për t’u ri-zbuluar”, thotë Amale Andraos, dekane e arkitekturës në Kolumbi, e cila si shumë nga bashkëmoshataret e saj la një firmë të madhe të udhëhequr nga një burrë për të gjetur dyqanin e saj, WORKac, me burrin e saj, arkitektin Dan Wood. “Strehimi, banesa me të ardhura të ulëta, kopshti, pyetje për hapësirë publike, kritika arkitekturore. Ju mund ta ndryshoni kulturën, njohurinë dhe historinë duke hartuar një aplikacion, duke u angazhuar në aktivizëm social ose duke krijuar hapësira miqësore për familjen. Përcaktimi i suksesit është shumë i madh”.

Liz Ogbu, e cila kishte dhënë mësim si arkitekte në Shkollën e Lartë të Dizajnit në Harvard por e përshkruan veten si “projektuese, inovatore sociale dhe urbaniste”, sigurisht që e sheh atë (suksesin) në këtë mënyrë. Karriera e Ogbu-së – ajo ka projektuar strehëza për punëtorë ditorë emigrantë dhe ka bashkëpunuar në një ndërmarrje sociale që ofron higjienë të sigurt dhe të përshtatshme për shtëpitë e banorëve urbanë me të ardhura të ulëta në Ghanë – tregon për një përkufizim shumë më të gjerë të asaj që një “arkitekt” mund të jetë dhe të bëjë.

Siç më shpjegoi në një e-mail: “Në shumë mënyra, arkitektura është një profesion që ka qenë epitomi i patriarkatit dominues të bardhë, nga shumica e “star-kitektëve” të famshëm deri tek obsesioni shumë i shpeshtë me ndërtesat që janë më të njohura për bukurinë e objektit se sa cilësinë e jetës që ato mundësojnë. Unë jam e zezë dhe grua, ekzistenca ime është e kundërta e atij sistemi. Pra, ndoshta nuk është rastësi që, siç e kam ndërtuar rrugën time në këtë fushë, unë jam angazhuar në një praktikë të projektimit që rrënjoset në ngritjen e tregimeve të atyre që janë më shpesh të lënë pas dore ose të heshtura”.

Një “Easy Fix” (Një zgjidhje e lehtë)

Problemi i diskutuar këtu është më shumë një problem shoqëror sesa arkitekturor. Transformimi nuk do të vijë brenda natës, por ka një gjë që të gjitha firmat mund ta bëjnë tani: të paguajnë burrat dhe gratë njëjtë.

Kjo është ajo që arkitekti dhe shoku i MacArthur, Jeanne Gang, bëri për firmën e saj, Studio Gang, e cila harton llojet e projekteve të profilit të lartë që zakonisht nuk u jepen firmave të udhëhequra nga gratë.

“Është e qartë”, shkroi ajo në një ese të fundit për promovimin e barazisë gjinore në arkitekturë. “Mund të fillojmë duke shikuar çështjen themelore të respektit në vendin e punës – pagën. Ndryshe nga matjet e tjera të vlerave, paga është një numër. Është e prekshme dhe objektive“, kishte shkruar ajo.

Është një hap i parë thelbësor drejt barazisë që do të lejojë që profesioni të ecë përpara, së bashku, për të adresuar sfidat më komplekse që na presin.