Aktuale
Ndriçimi publik i Prizrenit dikur ngjasonte me të Romës e Berlinit
Prizreni sikurse disa qytete në botë ka pasur një ndriçim publik, që në kohërat e vjetra që flet për një civilizim më të hershëm në këtë qytet. Kësisoj sikurse edhe Roma e Berlini, edhe Prizreni dikur ka pasur ndriçim publik. Prizrenasit shpjegojnë se qysh në kohën e periudhës osmane Prizreni e ka pasur këtë ndriçim.
Ata thonë se ndriçimi publik i asaj kohe është bërë përmes llambadarëve, që kanë ndriçuar rrugën kryesore të këtij qyteti, dhe se ndezja e ndriçimi i tyre është bërë me shkallë për të ndezur qirinjtë në llambadarë. Profesor dr. Simir Krasniqi tregon për gazetën “Kosova Sot” se ka hasur në literaturë historike për faktin se prodhuesit e llambadarëve dhe fenerëve prizrenasit ishin të njohur, andaj ka pasur ustallarë të dalluar që kanë punuar llambadarë dhe fenerë, bile që kanë shitur edhe përtej kufijve të Ballkanit.
Në këtë drejtim edhe profesor Vedat Kiseri dhe intelektuali Zejnel Çeko ende i kanë të freskëta tregimet se si Prizreni, ndër shekuj ka pasur ndriçim publik. “Ka pasur llambadarët me qirinj dhe ka qenë personi i veçantë, që ka bërë ndezjen dhe fikjen e tyre qirinjve. Kjo thuhet se ka vazhduar deri në ndërtimin e Hidrocentralit të parë kur edhe ka ardhur energjia elektrike”, është shprehur Kiseri.
Dy roje bënin ndezjen dhe fikjen e dy llambadarëve
Muhamet Sallauka mban mend edhe llambadarët me qirinj në Prizren. “Mbaj mend kur dritat, gjegjësisht llambadarët e Prizrenit, bënin dritë me qirinj të trashë, të cilët thuhej se i bënin nga yndyrat shtazore. Ishin dy roje që bënë ndezjen e këtyre dy llambadarëve. Pastaj, për njërin thuhet se u pat dënuar vetëm, që e kishte zënë gjumi dhe nuk arriti të ndizte me kohë llambadarët”, shprehet Sallauka. Prof. dr. Kiseri mendon se në Prizren drita e parë ka ardhur në vitin 1929, njëzet e një vjet pas nismës së parë për ndërtimin e hidrocentralit mbi lumin e qytetit, nga i cili do të bëhej elektrifikimi i qytetit. Kurse Ahmeti Dirini inxhinier ka shkruar se në këtë vit ndërtohet hidrocentrali, që sot është objekt muze nën mbrojtjen e shtetit.
“Hidrocentrali në fillim ishte me fuqi 160kVA, ndërsa pas tetë vjetësh montohet gjeneratori i dytë dhe kapaciteti elektrik zmadhohet në 320kVA”, tregon në librin e tij Ahmet Drini, tashmë i ndjerë. Ky hidrocentral në atë kohë ka qenë më rentabil dhe teknikisht më i pasuri në Kosovë. Ai ka shkruar se nga hidrocentrali i parë i Prizrenit kanë mundur ta marrin dritën vetëm familjet e pasura prizrenase. Ai kishte rrëfyer se të gjithë ishin të magjepsur me dritën që vinte nga larg.
“Llambat elektrike atëbotë ishin me një formë rrumbullake. Për shkak se ne ishim mësuar të kishim dritë vetëm të qirinjve, kjo na dukej se kishte dritën e gjithë botës” shkruan Drini. Edhe Muhamet Sallauka ruan një rrëfim interesant. “Kur kishte ardhur gjyshi së pari në Prizren dhe kishte parë dritat, këtë gjë e kishte treguar në Budakovë, kurse burrat në odë gati që nuk i thanë se kjo punë është rrenë. Pastaj rryma në Prizren kur morëm vesh se vjen nga uji mbeta i shtangur. Unë isha fëmijë atëbotë dhe shpesh shkoja vetëm për të parë atë pjesë të hidrocentralit”, shprehet Sallauka. Atij i vjen keq që ky hidrocentral nuk është ende në funksion.
Ortodoksi shqiptar, usta Steva kishte punëtorinë e llambadarëve
Adem Berisha 82-vjeçar tregon se ishin të rritur kur në Prizren, nuk kishin energji elektrike dhe kishin vetëm fener dhe llamba gazi. “Fenerët atëbotë i blinim tek usta Steva. Ishte vështirë të thyhej feneri, ngase fenerët atëbotë bëheshin si nevojë e domosdoshme. Por, kishte familje që atëbotë kur bënin tri gjëra ndiheshin rahat. Pra, bukën, drutë e shtëpisë dhe gazin për fenerë. Bile unë mbaj mend kur në shtëpitë tona ka pasur vetëm eshkë për dritë. Mirëpo fenerxhiu i Prizrenit Steva që thuhej se ishte ortodoks shqiptar deri vonë ka pasur punëtorinë e tij”, është shprehur ai. Berisha ka theksuar se nuk i mban mend llambadarët me qirinj në Prizren, por ka dëgjuar për ata llambadarë, duke shtuar se thoshin se ishte Mitar Tada, ai që i ndizte e fikte ata llambadarë.
(Kosova Sot)