Aktuale
Ikje nga izolimi: ATËHERË DHE TASH

Vizë Schengen për të përfaqësuar Kosovën në Bienalen e Venedikut. Viza Schengen, pasaporta diplomatike ose leje qëndrime të BE-së për të marrë pjesë në hapjen zyrtare të Pavijonit të Kosovës në Venedik.
Shkruan: Zana Sokoli
Mbaj mend vitin 2014 kur nuk pata mundësinë të marrë pjesë në përfaqësimin e Kosovës në Bienalen e Venedikut për Arkitekturë, për arsyen e vetme të refuzimit të vizës nga Ambasada Italiane. Ajo që mora në vend të kësaj, ishte një dhuratë nga Eliza Hoxha, një fotografi e bukur në kornizë e Pavijonit të Kosovës të kuruar asokohe nga Gëzim Paçarizi.
Edicionet e tjera të Bienaleve i vizitova dhe vetëm sepse isha duke studiuar në Itali. Pas diplomimit vitin e kaluar unë u ktheva në Kosovë me lejen e qëndrimit italian, që së shpejti do të skadonte. Dhe përsëri filluan procedurat e aplikimit për vizë, që të marrë pjesë në ekspozitën e këtij viti. Ju mund ta keni vënë re tashmë se kam përmendur vizat në çdo fjali. Ju lodheni duke e lexuar, teksa ne lodhemi duke jetuar me të. Sepse kjo është historia jonë. Sepse kjo ishte e ‘djeshmja’ jonë, është e ‘sotmja’ jonë dhe shpresojmë se nuk do të jetë e ‘nesërmja’ jonë, pasiqë INSPIRIMI në IZOLIM duket të jetë burim i shterrshëm.
Më 24 maj, kuratorja Eliza Hoxha me ekipin e saj dhe ne si të ftuar të Bienales, arritëm t’i shpëtojmë “izolimit të sotëm” në Kosovë që në mënyrë të denjë të përfaqësojmë “izolimin e viteve të ‘90-ta të Kosovës” në Venedik. Në ceremoninë e hapjes zyrtare pavijoni ynë ishte plotësisht “i zaptuar” nga arkitektë kosovarë, artistë e të tjerë, sytë e të cilëve ishin drejt kuratores dhe përfaqësuesve të shtetit të Kosovës, duke pritur për fjalimet e tyre.
Me gjasë kjo ishte hera e parë që u emocionova duke dëgjuar fjalimin e një politikani. Emocionet e mia arritën kulmin kur kuratorja Hoxha po shpjegonte idenë prapa pavijonit. Çdo fjali e saj ishte disi e lidhur me përvojat e mia si fëmijë gjatë viteve të 90-ta. Çfarë momenti reflektimi! Eliza e ka sjellë këtë tregim mahnitës në Venedik dhe në të njëjtën kohë ka ringjallur kujtimet tek secili prej nesh, kujtime të cilat, duke nxituar të “rritemi”, i kemi lënë prapa. Në atë moment mendova, le ta pasurojmë narrativën e pavijonit të Kosovës duke dhënë interpretimin tonë personal. Pavijoni i Kosovës i prezantohet publikut si vepër arti; megjithatë, mënyra se si njerëzit e shohin atë, ndikohet nga një seri e tërë kujtimesh dhe përvojash që rrjedhin nga e kaluara jonë.
Ja si e pashë unë:
Satelitët – kanë karakterizuar pothuajse çdo njësi banimi në Prishtinë, duke e unifikuar kështu fasadën e bardhë të qytetit. Mbaj mend fasadën në lëvizje sa herë që dikush brenda shtëpisë së tyre po ndërronte kanalin televiziv. Unë kurrë nuk e kam pëlqyer shikimin e TV-së, hapësira kurrë nuk më është shpjeguar si hapësirë brenda një televizori; atë kohë edhe fusha e futbollit më dukej e vogël ndonjëherë! Isha një fëmijë për të cilin përveç shkollës, miqve, topit, rëndësi gjithashtu kishte edhe fusha jonë e mahallës. Nuk më pëlqente hapësira e improvizuar brenda banesës sonë, por mendoj se isha shumë e vogël për ta kuptuar se ‘hapësira e lirë’ të cilën po kërkoja jashtë ishte me të vërtetë kërcënim për jetën. Pavarësisht nëse më pëlqente apo jo, ne vazhduam të rritemi me Cartoon Network, BBC dhe CNN, VIVA dhe MTV, duke besuar se kjo ishte rruga e drejtë. Dita kur mbërritëm si refugjatë në Gjermani (unë isha 8 vjeç në atë kohë), më në fund kuptova se ç’fytyrë ka LIRIA dhe çka do të thotë HAPËSIRA E LIRË.
Pasqyrat – Ideja themelore e një pasqyre brenda një kutie është zgjerimi i hapësirës. Shpirtërisht kjo pasqyrë reflekton dritën e saj me një lidhje simbolike me ndriçimin, lirinë psikologjike dhe mençurinë. Fizikisht na bën të përjetojmë hapësirë më të madhe se ç’është ajo në realitet, duke mbetur ende një iluzion optik; duke pasur parasysh se pasqyra si e tillë është një pengesë fizike vetë. Është ironike! Bashkimi Europian vazhdon të ‘udhëheqë’ dhe ‘trajnojë’ kosovarët që të mendojnë jashtë kutisë duke i mbajtur akoma brenda kutisë. Udhëheqësit e shtetit vazhdojnë të na japin fjalime të thata duke na inkurajuar që të kemi ide ‘fluturuese’, kreative dhe inovative, duke harruar që zogjtë që mbahen në një kafaz mendojnë se ‘fluturimi’ është sëmundje. Kosovarët e rinj meritojnë ta thyejnë pasqyrën. Liria e lëvizjes është e drejta e tyre themelore.
Blloqet – Fasada e bardhë që karakterizonte shtëpitë private në Prishtinën osmane dhe socialiste, u shndërrua në një “fasadë” të bllokave të kuq gjatë viteve të ‘90-ta dhe vazhdoi e tillë në Kosovën e pasluftës. Por që shkaku ishte i ndryshëm. Në vitet e ‘90-ta shtëpitë ekzistuese filluan të zgjeroheshin për shkak të nevojës për më shumë hapësirë për të rehatuar në gjirin e vet institucionet paralele publike, ndërkohë që pamja e jashtme nuk ishte e përfunduar kurrë. Pra, strukturat e bllokut të kuq u bënë shumë të pranishme si një model në hapësirën e qytetit. Pas luftës së vitit 1999 shumë njerëz që u kthyen në Kosovë gjetën shtëpitë e tyre të shkatërruara, të dëmtuara ose të djegura. Përveç rindërtimit, tani edhe shtëpitë e reja po ndërtohehsin më të mëdha, si në sipërfaqe ashtu edhe në lartësi. Liria dhe hapësira fizike nuk bënë përjashtim. Investimet u orientuan në dizajnimin e hapësirave të brendshme për banim, ndërsa e jashtmja nuk ishte prioritet. Kjo çoi në vendbanime në Kosovë me një siluetë të zgjatur të karakterizuar nga modeli i bllokave të kuq. Kjo “fasadë” karakteristike shihet edhe sot në Kosovë. Brenda shtëpive 4 katëshe, njerëzit vazhdojnë të jetojnë në katin e parë, duke e lënë hapësirën më të madhe të shtëpisë të papërdorur. Të paktën ky i fundit është një përfundim që ka dalë nga vëzhgimi im personal.
Qilimi – (Harta qe shënon shtëpitë si shkolla) – Unë nuk kam qenë dikush që ka përjetuar arsimim paralel. Kështuqë nuk mund ta interpretoj atë që nuk kam përjetuar! Por falënderoj çdo individ për sakrificën dhe rezistencën paqësore për ta parë Kosovën të lirë!
Ky nuk është një rrëfim që të pëlqehet nga dikush, por është i rëndësishëm për t’u ndarë!
