Në vitin 2009, në Romë të Italisë, në takimin SESAM të studentëve europianë të arkitekturës, Xheladini fitoi vendin e dytë në dizajnimin e karriges me materiale të ricikluara. Ajo gjithashtu ishte pjesë e ekipit të Paviljonit të Republikës së Kosovës në Bienalen e Venedikut në vitin 2014.

Shkruan: Agnesa Sejdiu

Takimi i parë me artin ishte pikërisht nga influenca e kësaj ngjarje (Bienales) ku, pas kthimit u fokusua në fenomenologjinë e ndjenjës përmes studimit spontan të vijës dhe pikës, duke i cilësuar si dy identitete të kundërta jashtëzakonisht të fuqishme.

Për Ndërtimi.info, Xheladini ka treguar hollësisht idenë e këtyre notesave (fletore me format të vogël të cilat lehtësisht mund të mbahen në xhep), përmes të cilave dëshiron të forcoj dhe vetëdijësoj për ndikimin e tyre.

“Përmes tregimit tim dëshiroj të forcoj dhe të vetëdijësoj për ndikimin e notesit (format i vogël, i lirë, i përkryer në xhep – gjithnjë mund ta mban me vete, sepse kurrë nuk e din kur të vjen ideja e duhur – MOMENTUMI. Dhe për këto arsye të njohura e shoh se fletorja ka vlerë fundamentale (për artin në rastin tim), që i paraprinë vlerës së librit, sepse kur bashkëveprojnë – mendja, duart dhe shpirti, kjo është e gjitha. Prandaj, pa marrë parasysh sa hapësirë të vogël mund të ketë, në të mund të shprehim një koncept të madh”, tregon ajo.

Xheladini më tej ka shpjeguar në detaje procesin e krijimit të këtyre notesave, i cili kishte rrjedhur krejt spontanisht.

“Nuk kisha asnjë ide, gjithçka rrodhi spontanisht nga kurioziteti i CKA dhe SI?! Nga vijat se çka po krijojnë vetëm përmes përsëritjes lineare apo çka jep përsëritja paralele në diagonale. Pastaj, ka evoluar më tej me kureshtjen. Si me e përkthy në imazh minimal ndjenjën?, pra diçka që nuk shihet por që ndihet, pra diçka të paprekshme me e përkthy në imazh. Përmes elementit të vezës kam eksploatuar ndërlidhjen evokative (ndjellëse) në mes të dy rrathëve duke krijuar një përvojë estetike që ndërlidhet me fenomenologjinë e ndjenjës (rrathët paraqesin dy gjinitë, pra, rrethi i madh është ai, dhe rrethi i vogël jam unë). Këtë domethënie të vezës e mësova më vonë, derisa po e vizatoja konceptin “beauty .. thjesht..”, dhe më pas konceptet tjera i kisha më lehtë t’i realizoja.. sepse gjithçka ndërlidhej dhe merrte kuptim. Mësimi tjetër ishte ngjasimi i karaktereve, ‘Unë’ si vijë dhe ‘Ai’ si pikë.. karaktere total të kundërta por, që s’munden pa njëri-tjetrin dhe tek këtu kuptova gjithçka. Kuptova: tokën si vijë dhe qiellin si pikë, violinën si vijë dhe pianon si pikë, zebrën dhe leopardin, Ligjin e Tretë të Njutonit – Action-Reaction, ditën dhe natën, dritën dhe hijen, me një fjalë kuptova ballafaqimin, procesin, dhe sinergjinë e dy të kundërtave. Përmes abstrakimit të vezës, duke shkuar përtej kuptimit, janë krijuar deri më tani 172 koncepte që kanë evoluar krejt natyrshëm, duke e përmirësuar ndonjë gabim, apo si nevojë që të dalin precize (sepse jam pak perfeksioniste dhe detaliste nga karakteri) dhe, tek e bukura në aspektin e sinqertë sepse, çdo gjë e bukur duhet të jetë e sinqertë”, shpjegon ajo.

Për të këto kanë shumë rëndësi, ngase, sipas saj, kjo është fuqia e artit, pra, fuqia e së vërtetës.

“Forma perfekte e vezës më intrigonte vazhdimisht; në fakt akoma s’më len rahat. Është e vetmja formë që ngado që ta mbështet’, takimin me tokën e ka vetëm në një pikë (graviteti, pesha). Si të shpiket një fizikë e re vizuale antigravitacionale nga pesha e pezulluar, ashtu siç dramatistët pezullojnë mosbesimin? e këto janë sfidat .. KURRESHTJA, odiseja e trurit”, thotë arkitektja Xheladini.

Pesë nga konceptet e saj ajo i ka përkthyer në skulptura me përmasa monumentale/vepra të arkitekturës, të cilat mund të vendosen në peizazhe të hapura malore.

“Ato mund të shtrihen përgjatë maleve të Dragashit – Jugut të Kosovës. I shoh  si struktura në shkallë të gjerë, duke e asocuar rrugëtimin e jugut, duke i lidhur njerëzit me natyrën, duke e plotësuar njëri-tjetrin”, thotë ajo.

Skulptura e parë quhet  “EGO” dhe është një strukturë kompakte e përbërë nga materiali aerogel dhe “air glass”.

E dyta quhet “RRËNҪETHJE” e përbërë nga materiali “mëndafshi i marimangës”. E lëvizshme nga era duke prodhuar tingullin si gjethet nga ledhatimi i erës. Zëri rrit’ ndjesinë e hapësirës, duke e zgjeruar përtej asaj që nuk mund ta shohim. Dhe skulptura, me dinamizmin e saj, shton dramën në përvojën e hapësirës.

Skulptura e tretë është pagëzuar “TURP”, dhe si material ka betonin me përformancë të lartë. Ky beton ka fuqi të lartë kompresive dhe fleksurale, dhe karakteristikat e tij e veçantë mundëson arritjen e bëmave të shquara arkitektonike. Për më tepër,  ka natyrën në përmbajtjen e tij, ka rërë që është gur, ka armaturën që është metal, ka çimenton që është mineral dhe ujin, “edhe simbiozë, edhe sinergji edhe respekt (përkulje) ndaj natyrës”.

E katërta quhet “NDARJE” nga materiali “super-black” apo “super i zi”, ngase është veçanërisht i efektshëm në përthithjen e dritës që e godet objektin në një kënd.

Skulptura e pestë quhet “THE KISS” (Puthja), e cila përbëhet sërish nga betoni me performancë të lartë.

“Sa i përket skulpturës, materializimi i saj është shumë i rëndësishëm për ta ri-definuar ambientin tonë fizik në mënyrë që të harmonizohet dhe të bëhet njësh me ambientin sepse në thelb ajo është një partner i barabartë me natyrën dhe e adhuron atë si pjesë plotësuese e qenies së saj”, thotë Xheladini për këtë të fundit.

Përgjatë gjithë këtyre viteve, pra nga viti 2014-2017, të procesit të vizatimit të koncepteve në notesa, Enesa Xheladini ka studiuar dhe vazhdon akoma të mësoj për fenomenin e vijës dhe pikës, që të dyja siç i thotë ajo, ekstremisht të fuqishme dhe me identitet.

“Mësova domethënien e rregullit dhe përsëritjes, durimin, procesin, dhe nocionin e çudisë, (admirimit, kureshtjes, habisë), WONDER (jo si dituri apo njohuri), por sensin tënd të çudisë, si ndjesia më e madhe, pa rezerva, pa detyrim, pa e llogaritur veten”, tregon ajo.

Ajo tani vepron në studion e saj kryesisht me projektime të shtëpive dhe kopshteve të realizuara nëpër Kosovë, duke e vazhduar hulumtimin e pikës dhe vijës, tashmë pjesë integrale e saj.