(Intervistë me arkitekten e memorialit “Adem Jashari”)

Pak kohë më parë Ndërtimi.info kishte raportuar për gjendjen e mjerueshme të Kompleksit Memorial “Adem Jashari”, gjë e cila ngjalli diskutime në të gjithë vendin, rreth marrjes së menjëhershme të masave për mbrojtjen e tij.

Uran Haxha dhe Agnesa Sejdiu

Për herë të parë, kompania sllovene “AG-Inzinjering” për Ndërtimi.info ka sjellur në detaje të gjithë projektin duke e arsyetuar atë si një projekt, i cili afron përfaqësimin e hapësirës traumatike në mënyrën më të respëktueshme dhe më të ndjeshme. Kjo është paraqitja e parë e tyre pas shumë kritikave në drejtim të tyre.

Hana Geder, nga kompania AG-Engineering, e cila ka qenë arkitekte në projekt ka shpjeguar pikë për pikë, të gjithë hapat dhe procesin, domethënien dhe motivin rreth dizajnit të projekit 6 milionësh, raporton Ndërtimi.info.

Duke folur për fillimin e propozimeve ajo thotë se kishin organizuar një kompeticion të vogël në vitin 2014 brenda kompanisë, me qëllimin që të gjenin zgjidhjen më të mirë për Kompleksin Memorial “Adem Jashari”, i cili ishte një sfidë e madhe dhe një përvojë e madhe për ta. Ata ishin organizuar të punonin në pesë grupe të vogla, kështu që ata kishin marrë pesë dizajne konceptuale. Prej tyre kishin eliminuar dy, të cilat i menduan si të papërshtatshme.

Tre prej tyre i ishin prezantuan direkt investitorit (“Lehtësia si sfond”, “Koncepti i shtegut rrethor” dhe “Kopshti i jetës së përjetshme”). Bazuar në prezantim, ai kishte zgjedhur konceptin “Kopshti i jetës së përjetshme”, duke përfshirë disa elemente të konceptit “Shtegut rrethor”.
“Projekti afron përfaqësimin e hapësirës traumatike në mënyrën më të respektueshme dhe më të ndjeshme. Ai përpiqet të shmangë çdo lloj ndërhyrjeje drejt ndërtesave ekzistuese dhe terrenit përreth, kështu që përvoja e hapësirës traumatike mund të mbetet autentike sa më shumë që të jetë e mundur. Pamja përfundimtare nga sytë e viktimave mbetet e paprekur. Risi është përfaqësimi i shpresës dhe qetësisë së re me simbolizmin e ‘pemës së jetës’, e cila e mundëson këtë përvojë në mënyrën më universale dhe të drejtpërdrejtë. Projekti refuzon të përdorë çdo gjuhë arkitekturore formale, për të shmangur keqinterpretimet kulturore dhe mundësinë që ajo të bëhet zyrtarisht e vjetërsuar në të ardhmen. Projekti propozon një sistem të rrjetës abstrakte që ndodhet mbi zonë, një sistem mbulimi që mbron ndërtesat dhe njëkohësisht përkrah jetën e re. Kjo jetë e re mund të përshkruhet si një park natyror ose një serë ‘plot jetë’ ku pemët dhe vegjetacioni rriten nga kjo hapësirë ​​traumatike”, thotë ajo.

Projekti kishte vendosur në radhë të parë, një parim për të mos prekur asgjë, duke u munduar ta ruajnë ashtu siç është, kujtimin për njerëzit e humbur, dhe historinë e tij.

“Sistemi i shtrimit është i butë në terrenin ekzistues, duke u përpjekur të mos prekë ndërtesat, për të shturar rrugën e vizitorëve. Vendosja e saj mbi zonën, nuk formon një shesh publik, as nuk dominon mbi tokën ekzistuese. Simbolizmi që ne propozojmë është i drejtpërdrejtë dhe universal, siç është përvoja e vdekjes dhe lindjes, të cilën përpiqemi ta bashkojmë në këtë park. Pemët po rriten nga hapësira e traumës dhe përfaqësojnë jetën e përjetshme, duke ofruar një perspektivë të re të paqes dhe shpresës së memorialit. Viktimat e rëna në Kompleksin Memorial të ‘Adem Jasharit’ përfaqësojnë sistemin e rrënjës së madhe dhe të fortë të vendit të ri të pavarur, Kosovës, që do të rritet me bollëk si pemët e reja në park. Ky kopsht përfaqëson ciklin e përjetshëm të jetës, transformimin e të gjitha viktimave të rëna në një jetë të re, lindje të re të një kombi të fortë e të pavarur”, u shpreh Geder.

Projekti do përfshijë mbrojtjen me kulmet e xhamit mbi to, të cilat shtrihen në sistemin e rrjetit të çelikut abstrakt. Një platformë shikimi është vendosur rreth shtëpisë kryesore, e cila i mundëson vizitorëve të shohin në shtëpinë nga lart. Një pavijon i ri është i vendosur në vend të shtëpisë së vogël midis shtëpisë së mysafirëve dhe ndërtesës së gjatë. Shtëpia e Hamitit ka konceptin e ngjashëm të mbulimit si kompleksi kryesor. Mbi shtëpinë ekzistuese është vendosur një platformë, e cila lejon vizitorët të ecin mbi të dhe të shohin në shtëpi nga lart. Një ndërtim i ri çeliku është vendosur në rrënojat e shtëpisë së Smajlit, e cila përfaqëson shtëpinë që qëndronte atje.

Pika tjetër kyqe është ruajtja. Në planin e konservimit ata ekspozojnë 3 çështje kyçe:
Çfarë është origjinali, si është gjendja e materialeve të tij dhe si ta ruajmë atë?

Duke folur rreth kësaj, Geder thotë: “Plani lidhet me 7 objekte të kompleksit Jashari: 1. Shtëpia kryesore; 2. Shtëpia e dytë; 3. Shtëpia e mysafirëve; 4. Oborri i shtëpisë kryesore; 5. Shtëpia e Smajlit, 6; Shtëpia e Hamitit dhe 7. Bunkeri. Gjendja e monumenteve është dokumentuar në tetor 2014 me teknologjinë 3D dhe dokumentacionin fotografik, të gjitha tipet e dëmeve janë kontrolluar. Gjendja e materialeve përshkruhet për secilën ndërtesë në seksionin e përmbledhjes së përbërësve të monumentit”.

Dëmet përfshijnë çelikun e oksiduar, çarje në mure dhe fasada, struktura të dëmtuara te betonit, druri i dëmtuar, pllakat e kulmit, gdhendjet, grafitet, hiri, plumbat, hapje të mëdha në mure, fasada të dëmtuara dhe pajisje të tjera të familjes. Për çdo lloj dëmtimi, teknologjitë e ruajtjes do të aplikohen për të siguruar mbrojtje dhe do të bëhen ndërhyrjet e konservimit (dhe riparimit strukturor).

Siç tregon Geder, sasia e dëmeve është përcaktuar në anketën e dëmeve. Pas përfundimit të punimeve të ruajtjes, duhet të sigurohet mirëmbajtja e nevojshme, për këtë qëllim plani i mirëmbajtjes sugjeron metodën e ruajtjes për gjendjen më të mirë të saj.

Pika e tretë por jo më pak e rëndësishme është projektimi i peisazhit. Geder tregon se projekti përfshin dizajnimin e peisazhit të të tre lokacioneve për kompleksin memorial të Adem Jasharit duke ndjekur hartimin e përzgjedhur konceptual të pemës së jetës.

“Me përfundimin e dizajnit të propozuar, kompleksi do të fitojë mbrojtje të përsosur për shtëpitë dhe vlerën e shtuar për vendet përkujtimore – me simbolizmin e bimëve në rritje, do të shfaqet si një metaforë konkrete e lirisë, progresit dhe rritjes. Asfaltimi i unifikuar lidh të tre vendet në një unitet, i hedhur butësisht në vendin ekzistues me korrigjime minimale të terrenit. Bimët e ngritura janë lajmëtari më i rëndësishëm i simbolizmit – për viktimat, të mbijetuarit dhe kombin e ri. Bimë dhe pemë zbukuruese përfundojnë gjithë historinë me hapësirat sublime që krijojnë. Ecja mes tyre dhe pushimi nën pemë do t’u lejojë vizitorëve të ndjejnë përvojën e kompleksit përkujtimor dhe të përvetësojnë rëndësinë e kësaj zone dhe veprimet e familjes Jashari”, shprehet përfaqësuesja e kompanisë, Hana Geder.

Bazuar në dizajnin konceptual të zgjedhur kompania ka përgatitur fazën e planifikimit të ekzekutimit dhe si dizajni konceptual ashtu edhe faza e planifikimit të ekzekutimit i janë dorëzuar investitorit në formë dixhitale dhe kopje fizike./ndertimi.info/