Planet më të vogla pasuese të “Tirana 2030” të quajtura PDV – Plane të Detyruara Vendore, ndryshe masterplane – ndërhyjnë drastikisht në realitetin urban të këtyre zonave duke fshirë komunitetet ekzistuese. Aplikimi i planeve në zonën e “5 Majit” dhe në Kombinat po bëhet shpejt dhe dhunshëm duke shfrytëzuar edhe urgjencën e strehimit të banorëve të ngelur të pastrehë nga termeti. Me moton Churchilliane “asnjëherë mos e lër një krizë të të shkojë dëm” udhëheqja po e shfrytëzon rindërtimin nga tërmeti si mundësi për të ndërhyrë shpejt, duke kapërcyer gjithë hallkat që parashikon një procedurë e ligjshme e e logjikshme, përfshirë këtu edhe diskutimin publik.
Zhvillimi i këtyre planeve u është besuar përsëri dy stararkitektëve italianë të afërt me Ramën. Stefano Boeri, përpilues i planit të përgjithshëm “Tirana 2030”, e ka dizajnuar edhe masterplanin për zonën e “5 Majit”. Këtë zonë ai e riemëron nga zona e Bregut të Lumit, siç njihet gjerësisht, në “Tirana Riverside”.
***
Masterplani parasheh prishje masive dhe rindërtim të pothuajse gjithë lagjes. Prishjet kanë filluar. Një grup banorësh në zonën residenciale janë organizuar duke çuar çështjet në gjykatë dhe duke fituar disa prej këtyre çështjeve të hapura.
Ndërkohë, prishje masive po bëhen edhe në objektet ish-industriale, ku prej gati tri dekadash janë vendosur qindra familje të ardhura kryesisht nga veriu i Shqipërisë. Ata janë konsideruar gjithë këto vite si zaptues. Banorët tregojnë se si fillimisht strukturat gjigande u shërbyen si strehë për të futur kokën, po iu desh shumë kohë të bëheshin të banueshme.
***
Zonat e vetë-ndërtuara kanë një shtrirje të tillë në territor që nuk mund të injorohet më. Në gjenezën e tyre janë formëzuar jashtë logjikës së shtetit dhe tregut. Futja e shtetit duke përdorur instrumentat e disiplinës së arkitekturës bie natyrshëm ndesh me karakterin autonom të këtyre zonave. Arkitektura, në evolucionin e saj deri më sot, njihet si një disiplinë eurocentriste, higjenizuese dhe është në fazat e para të vënies në dyshim të metodave të saj dominuese në territor, pavarësisht që shqetësimin për karakterin determinist të saj e kanë ngritur shumë autorë nga brenda dhe jashtë disiplinës duke reflektuar efektet e modernizmit.
Lind nevoja që arkitektura të bashkëpunojë me disiplina të tjera si antropologjia, sociologjia, gjeografia urbane për të kuptuar kulturën e vendit ku ndërhyn. Nëse, siç po e shohim, modeli i pallatizimit është e vetmja formë zhvillimi që riterritorializon vrullshëm Tiranën, atëherë e kemi humbur shansin për një qytet divers.
Sociologia amerikane Sharon Zukin vë në pah tendencën e shkollës bashkëkohore të dizajnit urban dhe arkitekturës për të projektuar kryesisht për klasën e mesme të lartë, atë që shërben si nxitëse e gentrifikimit, që është në gjendje të paguajë në treg për banesën. Kritika që ajo bën ndaj këtij fenomeni është që arkitektura përqendrohet vetëm tek një mënyrë jetese duke prodhuar një lloj dizajni universal e homogjenizues, duke rezultuar në një sterilizim të formave të tjera të krijimit të hapësirave.
Në këtë kuptim, një udhëheqje që pretendon të jetë e majtë do duhej të ishte, në mos krenare, të paktën më empatike për karakterin popullor e komunitar të zonave të krijuara nga vetë njerëzit në komunitet, duke i vlerësuar për atë që janë, e jo duke i asgjësuar dhunshëm, aq më pak duke riprodhuar e përforcuar stigmën që ekziston ndaj tyre. Shteti i pas viteve të ‘90-ta, në fillim anarkik e më pas i korruptuar, sot shfaqet si armiku që u kërcënon banorëve ekzistencën, që i sulmon e i zvogëlon në kapacitetet e tyre.
Për një fëmijë që sheh prindin të pashpresë nën dhunë shtetërore është një dramë shumë e fortë për t’u procesuar. Ai ka mësuar tashmë që shteti dhe polici janë armiku. Është rritur duke parë se si streha merrte formë vit pas viti, si të gjithë familjarët përfshirë vetë ai, ishin të angazhuar në një formë a në një tjetër për ta lartësuar shtëpinë, për ta mirëmbajtur, me shpresën edhe për ta legalizuar.
Kurajo e krenari lexohet në gjithë qenien e nanës Lizë në ditët e saj më të vështira kur e nxorrën nën qiell të hapur. Rezistencë e guxim tek gratë e “5 Maji” të lidhura krah për krah përballë policisë e buldozerëve. Mijëra zemra ngriti peshë e i bëri bashkë rezistenca për mbrojtjen e teatrit. Kjo është Tirana që i reziston dhunës e kulturës së dominimit, por jo progresit. Ky i fundit nuk mund të vijë kështu.
Progresi vjen së pari nga politika të pranimit e kuptimit të tjetrit, nga ndërtimi i një kulture komunikimi, empatie e fryme negocimi.
Por ata nxitojnë. Nuk kanë kohë për të humbur.
Ky artikull është shkruar nga nga Dorina Pllumbi dhe është publikuar në Kosovotwopointzero.com.
Artikulli është prodhuar me mbështetjen financiare të “Trusti Ballkanik për Demokracinë“, projekt i Fondit Gjerman Marshall të Shteteve të Bashkuara dhe Ministrisë së Punëve të Jashtme të Norvegjisë. Opinionet e shprehura në këtë artikull nuk paraqesin domosdoshmërisht ato të Ministrisë së Punëve të Jashtme të Norvegjisë,Trustit Ballkanik për Demokraci, Fondit Gjerman Marshall të Shteteve të Bashkuara, apo partnerëve./Media Ndërtimi.