Shpeshherë, modifikimi i ndërtesave të banimit bëhet për shkak të nevojës për të zgjeruar hapësirat e brendshme të ngushta, por pa i kushtuar kurrfarë vëmendjeje aspektit të jashtëm, çka gati-gati të kujton karakterin e arkitekturës tradicionale shqiptare, tek e cila përbërja e përmasat e dhomave janë krejt shpërfillëse kundrejt rrugës.
Njësoj si në qytetet osmane, hapësirën publike fillojnë ta gllabërojnë fasadat, si një lloj shpagimi i tërbuar ndaj gjithçkaje që ishte kthyer në sinonim me konceptin e ‘publikes’.
Qytetari i tjetërsuar, i detyruar për një kohë të gjatë të asgjësojë individualitetin e tij nën hijen e një realiteti të masave, tashmë kërkon larminë përmes një shumësie imazhesh.
Liria e fituar kërkon afirmim duke hedhur poshtë të shkuarën.
Filli i pezullt që bashkon përvojat e kryeqyteteve të ndryshme të Ballkanit është shpërbërja e gjurmëve që pat lënë sundimi i gjatë osman, në atë që kish qenë territori i tij për më se pesë shekuj. Nga fundi i shekullit XIX, fill pas rënies së Perandorisë Osmane, qytete të tilla si Sarajeva, Bukureshti, Beogradi, Athina ose Sofja shfaqin një krizë të thellë të shprehisë identitare, çka shprehet me shkatërrimin fizik të shumë simboleve të kulturës islame që shënjojnë zonën për shekuj me radhë, në ndjekje të ikonës së qytetit perëndimor.
Bulevarde kremtuese me përmasa imponuese, përgjatë të cilave ngriheshin fasada të larta klasike, rrethuan lagjet e ngushta osmane, duke refuzuar çdo lloj dialogu me të shkuarën.
Në një kontekst të ri kombëtar, ‘identiteti’, ai që kërkonin shtetet e reja, u krijua rishtas dhe brenda një kohe të shkurtër falë arkitektëve perëndimorë.
Për më shumë se një shekull, këto dy identitete të largëta, karakteristikat e Lindjes dhe Perëndimit, bashkëjetuan në Ballkan, duke u përplasur e njëkohësisht duke u afruar krah më krah si në një valle arkaike të maleve vetmitare të këtyre vendeve.
Modelet e reja të arkitekturës u ngulitën në indin e vjetër osman, duke u gërshetuar me traditën lokale dhe duke përshkuar çdo ndërtim të ri. Identiteti që u fitua, i përfaqësuar nga imazhi i qytetit perëndimor, u zgjerua duke u bashkuar me traditën e vendit, penetroi ngadalë në rrugët e ngushta të modelit osman dhe nxori krye në çdo ndërtim të ri.
Procesi i vazhdueshëm i përzierjes së dy gjuhëve arkitektonike rreket të zbulojë fytyrën e vërtetë të identitetit të këtyre tokave kufitare.
“Identitete Pluskuese”, autore: Arba Baxhaku, Recensioni: Anna Shkreli.(Media Ndërtimi)