Natën e Vitit të Ri, disa vendbanime në Kosovë e kaluan në terr. Me arsyetimin tashmë të zakonshëm se mbingarkesat nëpër trafo po shkaktojnë prishje, qytetarët që nga 22 dhjetori 2021 u përballën me reduktime të gjata të energjisë.
Në mes të thirrjeve nga Qeveria për kursim të energjisë që nga rënia e temperaturave më ardhjen e stinës së dimrit, Kompania për Distribuim të Energjisë (KEDS), tregoi se reduktimet do të jenë rreth dy orë dhe do të prekin të gjithë konsumatorët në kohë të ndryshme, përveç atyre emergjentë.
Por, strategjia e reduktimeve dy orëshe të energjisë nuk u aplikua në të gjitha vendbanimet njësoj. Në disa lagje të kryeqytetit, javën e parë, u raportua se nuk kishte energji për më shumë se 14 orë dhe se kur vinte energjia, vinte vetëm në një linjë. Në vendbanimet rurale, reduktimet për më shumë se dy orë, vazhduan edhe në javët në vijim.
KEDS e arsyetoi planin e reduktimeve me mbingarkesën e sistemit elektroenergjetik për shkak të rritjes së konsumit nga qytetarët, mungesës së prodhimit nga Korporata Energjetike e Kosovës (KEK) pasi Njësia B2 e termocentralit “Kosova B” — termocentral i cili prodhon gjysmën e energjisë vjetore — doli jashtë funksionit më 14 dhjetor, dhe krizës botërore të energjisë me rritjen e çmimit të kësaj të fundit. Këto ditë, Zyra për Rregullatorin e Energjisë (ZRrE) po bën rishqyrtimin e jashtëzakonshëm e tarifave të energjisë, çka mund të çojë në shtrenjtimin e faturës mujore për 30-40%.
Kthimi i reduktimeve të energjisë ka nxitur debat të ashpër në mes të qeverisë dhe opozitës, ku të dyjat fajësojnë njëra-tjetrën për krizën energjetike. Ky debat është përcjellë nga një debat publik konfuz. Emërues të përbashkët të polemikës pozitë-opozitë dhe debatit publik mbeten mungesa e vendimeve proaktive nga ana e qeverisë aktuale dhe privatizimi i KEDS-it nga qeveritë paraprake.
Në këtë artikull shpjegues, K2.0 zbërthen disa nga aspektet kyçe që e rrethojnë këtë krizë energjetike në Kosovë.
Kriza e energjisë nuk erdhi befas
Që nga fillimi i vitit 2021, me lehtësimin e masave kufizuese kundër pandemisë COVID-19 dhe rritjes së kërkesës për konsum, u paralajmëruan kriza të niveleve të ndryshme anembanë botës. Në Kosovë, kriza e energjisë u shpërfaq si rezultat i bashkëveprimit të faktorëve të jashtëm dhe të brendshëm — brenda vendit prodhimi i paqëndrueshëm vendor i energjisë dhe rritja e kërkesës për konsum, ndërsa nga jashtë ndikoi rritja e çmimeve të energjisë në tregun global.
Në këtë krizë u përfshinë të gjithë akterët e këtij sektori në Kosovë (dhe për ta kuptuar më shumë rolin e secilit akter, mund t’i referoheni shiritit anësor më poshtë).
Në mars të vitit 2020, kompania Countour Global u tërhoq nga ky projekt duke etiketuar ndryshimet politike si arsye. Kompania po ashtu tha se nuk e ka ndërmend të ndërtojë projekte me thëngjill në të ardhmen dhe se ky do të kishte qenë i fundit.
Kështu që, termocentralet “Kosova A” dhe “B” mbesin të vetmit prodhues substancialë të energjisë në Kosovë, të cilët mund të pësojnë dëmtime të paparashikuara. Në anën tjetër, paqëndrueshmëria e sektorit të energjisë shkaktohet edhe nga mungesa e diversitetit në burimet e energjisë në Kosovë.
Ndërkohë që bota po i kthehet burimeve të ripërtërishme të energjisë duke synuar uljen e emetimit të karbonit, për vitin 2021 ZRrE parashikoi vetëm 222,4 GWh — apo rreth 4.1% të prodhimit vjetor të energjisë elektrike — të prodhuar nga burimet nga era, panelet diellore dhe hidrocentralet; ndërkaq liqeni i Ujmanit, i cili do të përbënte dallim substancial në fuqinë prodhuese të energjisë, gjendet në një kontest pronësie me Serbinë.
Një projekt që do t’i diversifikonte burimet e energjisë ishte edhe ai i përfolur rishtazi i ndërtimit të rrjetit të gazit që do të lidhte Kosovën me Maqedoninë e Veriut. Si rezultat, rrjeti do t’i jepte Kosovës mundësinë për ta përdorur gazin si lëndë djegëse kalimtare derisa të ketë qasje në hidrogjen. Ky projekt parashihej të bëhej me mbështetje të agjencisë amerikane, Korporatës së Sfidave të Mijëvjeçarit (MCC), me kredi nga Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH) si dhe nga Korniza e Investimeve për Ballkanin Perëndimor (KBIF).
Gazi natyror konsiderohet një nga lëndët djegëse më të pastra me emetim minimal të ndotjes dhe shumë efektiv, por shumë më i shtrenjtë se thëngjilli. Kostoja e ndërtimit të këtij rrjeti të gazsjellësit si dhe një termocentrali për prodhim të energjisë nga gazi, sipas qeverisë, parashihej të kushtonte rreth 600 milionë euro. Por, qeveria tha se ndërtimi i këtij projekti nuk ishte ekonomikisht i favorshëm, kështu që vendosi të mos e çonte përpara.
Krizën e shkaktuar nga mungesa e vizionit të qeverive të njëpasnjëshme për sektorin e energjisë këtë herë do ta paguajnë qytetarët. Ky vit mund t’i gjejë ata me një kosto shtesë në buxhetin e tyre mujor meqë pas rishqyrtimit të tarifave nga ZRrE — që po vazhdon në janar — faturat e energjisë mund të jenë mbi 30-40% më të larta.
Në qoftë se furnizimi bazohet kryesisht vetëm në termocentralet A dhe B, të cilat po vjetrohen dita-ditës dhe qëndrueshmëria e sektorit varet nga importi, i cili varet nga lëvizshmëria e energjisë në tregun global, kriza të tilla si këtë dimër do të përsëriten edhe viteve në vazhdim.
Ky artikull është prodhuar me mbështetjen financiare të “Balkan Trust for Democracy”, projekt i Fondit Gjerman Marshall të Shteteve të Bashkuara dhe Ministrisë së Punëve të Jashtme të Norvegjisë. Opinionet e shprehura në këtë artikull nuk paraqesin domosdoshmërisht ato të Ministrisë së Punëve të Jashtme të Norvegjisë, Balkan Trust for Democracy, Fondit Gjerman Marshall të Shteteve të Bashkuara, apo partnerëve./Media Ndërtimi.