Ndërmjet dy luftërave botërore, në Kosovë, si në vendet e tjera të rajonit, shfaqjet e filmave ishin më shumë për qëllime fitimi sesa ideologjike.
Ndërkohë që nuk kishte asnjë kinema të ndërtuar nga shteti për këtë, sipërmarrësit privatë shfaqnin filma në disa taverna, kafene apo në salla të caktuara.
Nuk dihet se kur është realizuar shfaqja e parë e filmit në Kosovë. Edhe pse disa burime thonë se filmat u shfaqën në kinematë udhëtuese rreth viteve 1910, pakujdesia e citimit të burimeve na pengon ta marrim këtë informacion si bazë. Historiani i kinemasë, Dejan Kosonovìc, nga ana tjetër, argumenton se kinemaja nuk qe aktuale në Kosovë deri në fund të Luftës së Dytë Botërore.
Sipas një posteri qe gjetëm gjatë kërkimit tonë, në arkivin e kinemasë Lumbardhi, kuptohet se në vitin 1926 janë mbajtur shfaqje filmash në Prizren.
Posteri i ekspozuar që i përket një lexuesi projektues, nuk përmban detaje se në cilën kinema është shfaqur filmi. Në studime të tilla të historisë gojore, duke u fokusuar në dëshmi, kuptohet se ka pasur kinema të vogla në Prizren dhe Prishtinë si dhe në qytete të tjera.
Përderisa mes dy luftërave botërore në Kosovë, nuk kemi hasur në asnjë film të zgjedhur nga ndonjë kosovar, dihet se disa imazhe janë shkrepur nga kinematografët e ardhur në rajon.
Sipas ditarëve të shkruara në luftë të Gomonit, në rrugën Kolarčev është gjetur Bioskopi Modern, në të cilën filmi “Zarobljeni Arnaudi” u shfaq në ditët e fundit të vitit 1912. Një kopje e këtij filmi, i cili supozohet se është xhiruar në Kosovë, nuk gjendet sot.
Filmi më i hershëm i xhiruar në Prizreni dhe rrethinë daton në vitin 1913.
Një nga filmat që dimë se është shfaqur në Beograd me projekte të mbështetura nga qeveria mbretërore e asaj periudhe është filmi “Oduzimanje oružja od Arnauta u Dule-Hanu na putu za Prizrena”.
Në Mbretërinë e Jugosllavisë, ligji i parë për kinemanë u miratua në vitin 1931. Në të njëjtin vit u themelua institucioni “Jugoslovenski Prosvetni Film” dhe u xhiruan filma dokumentarë nga ky institucion në Kosovë.
Në vitin 1932 u xhirua filmi “U Starom Prizrenu”, i cili përshkruan bukuritë natyrore dhe historike të Prizrenit. Një kopje e këtij filmi është në Jugoslovenska Kinoteka.
***
Siç shihet, para Luftës së Dytë Botërore në Kosovë janë themeluar kinematë për të përfituar dhe disa xhirime janë bërë nga të huajt. Pas luftës, kinemasë iu kushtua rëndësi për qëllimin e ndërgjegjësimit të masës, po ashtu u planfikua veç e veç prodhimi, shpërndarja dhe shfaqja e filmave. Në këtë kuadër në Prizren në vitin 1952 u hap kinemaja “Bistrica” dhe më pas asaj iu shtua kinemaja në ambient të hapur dhe kinemaja “Radnik”.
(Analizë e shkruar nga Bengi Muzbeg, Tevfik Rada, e publikuar në Prizmamedium.com)/.Media Ndërtimi.