Lajmet e mbrëmjes thonë se nesër në Shëngjin do të ketë shi përgjatë gjithë ditës. U pa puna: nesër nuk ka plazh. Vendosa të shkoj në Fishtë, rreth njëzetë kilometra larg nga këtu, vendlindjen e poetit, intelektualit, klerikut, thënë shkurt një prej mendjendriturve më të mëdhenj të kohës që jetoi, At’ Gjergj Fishtës.
Saktësisht, destinacioni im ishte pikërisht vizita në kullën e tij. Fshati ishte rreth 15 minuta shkëputur nga magjistralja Lezhë – Shkodër. Për ta bërë edhe më të lehtë vendndodhjen e saktë me referenca bashkohore, i njëjti fshat ku gjendet restoranti “Mrizi i Zanave” në të cilin ka pak njerëz që rrugëtojnë për Velipojë, Shkodër e Ulqin, e të mos kishin ndaluar për të provuar menynë e begat që ofron. Ka edhe shumë të tillë që bëjnë qindra kilometra rrugë vetëm për të drekuar aty.
Nga të gjithë miqtë që pyeta të gjithë kishin qenë të paktën një herë, por çuditërisht asnjëri prej tyre, ama apsolutisht asnjëri, nuk kishte qenë për të vizituar shtëpinë e At’ Gjergj Fishtës asnjëherë edhe pse ajo ishte vetëm katër minuta larg nga restoranti në fjalë. E kuptoj! Kohët që po jetojmë njerëzit janë dhënë më shumë pas plotësimit të kënaqësive të barkut, si: mishi edhit, kecit, gicit, pulës e shotës, e më pak pas kënaqësive të shpirtit dhe mendjes si: poezia, besimi e dija.
Këtë ma vërtetoi plotësisht edhe gjendja në të cilën gjeta këtë derë të madhe të kulturës kombëtare. Mirëseardhje të ofronin dy dryrë, njëri në portën e hyrjes së oborrit rrethuar me një mur guri të ulët dhe tjetri në derën e hyrjes së kullës. Ky i pari pak më i vogël, ndërsa i dyti të fuste frikën vetëm ta shikoje se lëre më të merrje guximin të provoje ta hapje. Rastësi apo qëllimshëm, edhe për nga forma ishte i njëjtë me dryrët me të cilët u lidhën dhe u torturuan deri në vdekje 40 martirët e klerit katolik të gjithë miqtë dhe shokë të Fishtës. S’ka se si do të përfundonte ndryshe edhe vet At’ Gjergji po të mos vdiste para se komunistët të merrnin peng Shqipërinë.
Për një çast mendova se ky dry ishte ai që kishte tepruar e që ishte dedikuar atij, e që e kishin ruajtur për t’ja vendosur kullës së tij, sepse At’ Gjergj Fishta duhet prangosur patjetër, i gjallë apo i vdekur. Brenda oborrit të shkretë qëndronte një bust i Gjergjit hijerëndë, një flamur i përcëlluar prej diellit prapa shpinës së tij, në mes dy dryrësh në një qetësi morti. Çuditërisht nuk lëvizte gjë e gjallë as në kullat përreth ashtu si edhe në gjithë fshatin që e kishte mbuluar një nuancë gri, ndoshta edhe për shkak motit me shi që na përcillte.
Unë në fakt prisja diçka krejt ndryshe, sidomos pasi që kisha dëgjuar se ndërtesa rishtas ishte rinovuar. Prisja dyer të oborrit hapur krah më krah. Portë të kullës ku mund të hyej pa trokitur. Shkallë përgjatë të cilave ngjitesh me gjysmë frymë gjer sa arrin tek dhoma ku lindën me dhjetëra mijëra vargje të këtij gjeniu. Prisja që dhomat tjera të ishin të gatshme dhe krah hapur për të pranuar shkrimtarët e rinj të cilët do të mund të kalonin netët të tëra duke banuar, frymëzuar e punuar në to.
Do e merrja me mend si do të ndihej një shkrimtar i ri brenda këtyre mureve ku çdo gurë jep një frymëzim. Kushedi se sa Lahuta e Malcís, Anzat e Parnasit, Gomari i Babatasit e Shqyptari i gjytetnuem do të kishte lindur përditë. Fundja një praktikë të tillë ndjekin shumë vende të botës. Kam miq shkrimtar të cilët kanë përjetuar eksperienca të tilla duke shkuar dhe jetuar me muaj të tërë nëpër shtëpitë e shkrimtarëve të mëdhenj botëror nëpër Poloni, Gjermani, Çeki, Turqi e gjithandej, gjithmonë finasuar nga qeveritë e vendeve respektive. Që të gjithë janë kthyer me produkte të jashtëtakonshme artistike e mbi të gjitha me shpirtin plot.
Po, se desh harrova! Në fakt, e vetmja gjë e gjallë që na priti ishte një qenush i vogël qimebardhë i cili përçudi nuk lehu kur mbërritëm, por që nuk pushoj së lehuri kur po hipnim në makinë dhe po zhdukeshim që andej sikur donte të na thoshte: “Rrini, rrini, se ka kohë që kjo derë e madhe nuk ka pritur miq”. Derisa po e linim në sfond kullën dhe të lehuarat lutëse të qenushit që sa iknim e humbisnin në ajër mua më kumbonin në kokë vargjet nga e Fishtës nga “I dbuemi”:
***
Lamtumirë ti shpija e t’parvet,
Ku ma s’parit m’agoi drita
E ku strehë u dhançè shtektarvet
Miqt e babes edhe ku i prita
***
T’i kthehemi edhe njëherë rivalitetit bark – shpirt. Që të mos keqkuptohemi. Nuk kam asgjë kundër “Mrizit të Zanave”. Përkundrazi. Kam shumë respekt për idenë origjinale biznesore e mbi të gjitha për ndikimin e tij në ekonominë familjare të fshatarëve të zonës të cilëve u siguron treg të vazhdueshëm për prodhimet e tyre bujqësore dhe blegtorale. Për t’i dalur borxhit po i bëjë edhe një reklamë të vogël: Rakinë e ftoit e ka më të mirën që kam provuar ndonjëherë, e nuk kam provuar pak.
Por, thjesht po e përdor atë për të bërë një paralele në mes nevojës së barkut dhe asaj të shpirtit e mendjes. E respektoj edhe të parën patjetër, por pasiqë të kishit ngopur atë me menynë e pasur të “Mrizit të Zanave” me supëra, paragjella, pasta e antipasta, pjatë e parë, pjatë e dytë, ushqim të ftohtë e të ngrohtë, ju këshilloj që menynë ta mbyllni me një ushqim shpirtëror, ju siguroj se do ju bëjë mirë. E keni vetëm katër minuta larg një pjatë të jashtëzakonshme për shpirtin, derisa për çdo pjatë barku rëndomt prisni më gjatë!
*Udhëpërshkrim nga arkitekti ARBËR SADIKI/ Media Ndërtimi.